obraz8 (60)

przez dwie antagonistyczne wobec siebie siły. Paul Ricoeur, medytując nad symbolizmem zła ⁴², przeniósł swe rozważania na podwójną biegunowość metod interpretacji, hermeneutyk ⁴³. Już poprzednio stwierdziliśmy, iż, biorąc z grubsza, istnieją dwa rodzaje hermeneutyk: te, które redukują symbol do czegoś, co jest tylko epi-fenomenem, skutkiem, superstrukturą, symptomem; i te, które przeciwnie, poszerzają symbol, pozwalając unosić się jego sile integracji, ażeby uzyskać dostęp do pewnego rodzaju przeżytej nadświadomości. Paul Ricoeur jeszcze bardziej uściśla sens tych dwóch hermeneutyk. Obie będąc wysiłkiem zmierzającym do rozszyfrowania, są—jak to pisaliśmy w pracach przygotowawczych do tej książki — „reminiscencjami”. Ale jedna, wedle wyrażenia Ricoeura, jest archeologiczna, pogrąża się w całej przeszłości biograficznej, socjologicznej, a nawet filogenetycznej; druga jest eschatologiczna⁴⁴, to znaczy jest reminiscencją, czy raczej przypomnieniem istotnego porządku, nieustannym wzywaniem tego, co nazwaliśmy aniołem. Jedna, na przykład freudowska, jest zdzieraniem maski, jaką są obrazy przybierane przez nasze popędy, nasze najbardziej uporczywe pożądania. Druga jest odsłonięciem istoty anioła, jeśli tak rzec można, istoty ducha, poprzez metamorfozę naszego wcielenia, naszej sytuacji tu, teraz w świecie.

Także hermeneutyka idzie dwiema również antago-nistycznymi drogami. Z jednej strony, wraz z Freudem, Levi-Straussem (a Paul Ricoeur dodaje jeszcze Nietzschego i Marksa), drogą demistyfikacji, przygoto-

waną przez sześć czy siedem wieków obrazoburstwa naszej kultury; z drugiej strony, wraz z Heideggerem, Van der Leuwem, Eliadem, a my dodamy jeszcze Ba-chelarda — drogą remiiyzacji. Remityzacji, to znaczy skupienia znaczenia zbieranego jak grona podczas winobrania ⁴⁵, we wszystkich jego redundancjach, i nagle przeżytego przez świadomość rozmyślającą nad nim w jakiejś epifanii ustanawiającej, konstytuującej sam byt świadomości. W ten sposób istnieją dwa sposoby czytania, kolacjonowania symbolu. Można zrobić „dwie lektury” mitu Edypa, jedną freudowską, drugą heideg-gerowską albo platońską^4Q. Nie będziemy nalegali na lekturę freudowską: wiemy, że w micie Edypa „odczytuje” ona dramat kazirodztwa: „Edyp, który zabija swego ojca i poślubia swoją matkę, nie robi nic innego jak tylko urzeczywistnia jedno z życzeń naszego dzieciństwa”. Ale obok tego dramatu Edypa-dziecka i w tym samym tekście Sofoklesa można odczytać inny dramat — dramat Edypa-Króla i ten Edyp nadaje kształt dramatowi prawdy, bowiem Edyp poszukuje zabójcy swego ojca Lajosa i walczy z tym wszystkim, co przeszkadza temu odkryciu prawdy. Sfinksowi, reprezentującemu freudowską zagadkę narodzin, Ricoeur przeciwstawia w tej drugiej lekturze Tejrezjasza — ślepego szaleńca, który jest symbolem, epifanią prawdy. Stąd doniosłość, jakiej w tej drugiej lekturze nabiera oślepienie. Zapewne freudysta dostrzegał to oślepienie i uczynił z niego skutek-znak kastracyjnego, okaleczającego samoukarania się. Ale tak jak u Levi-Straussa, gdzie zresztą łatwo można sklasyfikować samookale-

119