obraz2 (13)

tować 2 tego lub owego boga. nie wolno było tylko tykać starych nabożeństw, uświęconych zwyczajem posągów w mieście, ani żartować z wyroczni, której rady miasto zawsze w potrzebie zasięgało (...)• Wierzyć lub nie— mógł każdy u siebie w domu i na przechadzce” ^M.

Tak, to prawda, że wykształcony Ateńczyk nie brał mitów na serio, jednakże w takim lakonicznym stwierdzeniu kryje się dla religioznawcy wielki znak zapytania. Dlaczego nie wierzono w mity, które przecież, jak wiadomo, tylko brane poważnie mają sens i rację bytu. Mity, w które się nie wierzy, spadają od razu do rangi naiwnych bajek dla dzieci. Tymczasem w klasycznej Grecji spotykamy się z czymś zgoła wyjątkowym i niespotykanym na innym gruncie. Oto przestano wierzyć w mity bardzo wcześnie: już pod koniec VI w. zaatakował je Ksenofanes, a mimo to nie rzucono ich w kąt, nie zerwano z nimi jako z zabytkiem naiwnej przeszłości. Słowem, zatrzymano się w połowie drogi: przestano wierzyć w mity, ale jednocześnie nie przestano wierzyć w wartość mitologii.

Na ten specyficzny stan rzeczy złożyło się kilka współdziałających ze sobą przyczyn. Przede wszystkim tak się zdarzyło w Grecji, że pierwsza kodyfikacja i unifikacja mitów w postaci korpusu mitologii była równocześnie ich wspaniałą artystyczną beletryza-cją. Chodzi tu oczywiście o dwie epopeje

a* W. Witwicki, Wstąp tłumacza do Fajdrosa, Warszawa 1958, s. 23—24.

j

przypisywane Homerowi — Iliadę i Odjisrję. Zniewalające piękno poematów, umieszczających swą akcję zarówno na tym święcie, jak i na Olimpie czy w podziemiach, podniosło w oczach potomnych opowieści o bobach i bohaterach do rzędu narodowego skarbu. Można było nie wierzyć w mity, ale nie sposób byki nie przysłuchiwać się im w podziwie w cza-, sie ich recytacji przez aojdów i nic obdarzać sentymentem jako pierwszego podręcznika szkolnego.

To powszechne zżycie się z milami wykorzystali tragicy ograniczywszy się tematycznie — z wyjątkiem aktualnych Persów Ajs-chylosa — wyłącznie do skarbnicy przekazów mitologicznych, co jeszcze ściślej zespalało mity z literacką kulturą kraju. Inna, „tym razem decydująca siła należy całkowicie do naszej epoki; stanowią ją artyści. Spierać się z nimi było nie sposób: Fidiasz, Poliklet, Praksyteles, Lizyp utrwalili dla antycznego świata postacie jego bogów na wszystkie czasy” ³ⁱ.

Ta niezwykle szybka i wysoce artystyczna beletryzacja mitów i — sit venia verbn — odpowiednia do tego scenografia zapewniły im trwanie w stanie półżycia, w sianie pomiędzy życiem a śmiercią, w czymś niewyobrażalnym w innych cywilizacjach. Były, a zarazem nie były; śmiano się z nich, krytykowano ich naiwność, a jednocześnie miano jo na co dzień w tekstach i rzeźbach figuralnych.

^,ł T. Zieliński, Historia kultury antycznej, t. I, Warszawa 1922, s. 222.

125