P3270065

LV1 KARU RA „PLACÓWKI"

wanie j«go właściwości z innymi składnikami struktury, te sposobami narracji, kształtowania fabuły i postaci Utwór jest jednolity gatunkowo, należy do najbardziej kłaś sycznych powieści polskiego realizmu.

V. KARIERA „PLACÓWKI”

Kolejne odcinki Placówki drukowane w « Wędrowcu* wzbudzały żywe zainteresowanie czytelników, chociaż nie byl to taki entuzjazm, z jakim przyjmowano publikowany właśnie w «Słowie* Potop Sienkiewicza.

Pierwsze wydanie książkowe z 1886 roku powitane zo-stało licznymi recenzjami, pióra Świętochowskiego, Józefa Kotarbińskiego, Antoniego Sygietyńskiego i innych Wy-soko oceniono wartości artystyczne utworu, umiejętność „wniknięcia w myśli i uczucia chłopa”, zgłębienie „duszy chłopskiej”, zwracano też uwagę na walory języka i ważkość problematyki. Autor najwnikliwszego omówienia Józef Kotarbiński doszukał się nawet w Placówce znamion eposu homerycśdego. To wyraz tęsknot ówczesnej krytyki lite-raHnej oczekującej od wybitnych pisarzy dzieła potężnego i równocześnie narodowego, na miarę arcypoematu Mickiewicza. Część krytyki chętnie nazywała epopeją Trylogię Sienkiewicza, a nieco później Nad Niemnem Orzeszkowej. Wprawdzie Placówka, w przeciwieństwie do wymienionych wyżej utworów, nie miała właściwości epopei (heroizmu, wzniosłości, patosu itd.), niemniej jednak zaliczana była do tych wielkich dzieł, które — pisane „ku pokrzepieniu

... ¹ Obszerne fragmenty recenzji opublikował S. Fita, Placówka" Bolesława Brusa, Op. cit., s. 123—190. Fita omówił też „dzieje" Placówki od chwili jej ukazania się do czasów współczesnych (ibidem, s. 42—00).    £¹-

KARIERA , .PLACÓWKI”    LVII

serc” — tworzyć miały wzorce Polaka jako obrońcy bytu narodowego.

Placówka funkcjonowała więc w recepcji czytelniczej przede wszystkim jako powieść o bohaterskiej walce chłopa o utrzymanie ziemi. Szczególnie często przywoływana była i rozpowszechniana przez działaczy narodowych i publicystów z zaboru pruskiego w latach narastającej germanizacji Śląska, Pomorza i Wielkopolski. Na tych terenach Placówka była „wyznaniem wiary w siłę i odporność ludu polskiego, najpotężniejszego obrońcy ziemi ojców”^sa.

Istniało więc stałe zapotrzebowanie na tę książkę. Wznawiano ją co kilka lat, a ważniejsze fragmenty lub całość przedrukowywano w prasie regionalnej i emigracyjnej — w Cieszynie, Chicago, Pittsburgu itd.

Przystosowywano ją też do możliwości percepcyjnych najszerszych kręgów czytelniczych, głównie dla chłopów. Już w 1889 roku Faustyna Morzycka przygotowała za zgodą autora skróconą wersję powieści pod typowym dla literatury ludowej tytułem: O ojcowiznę czyli Jak sobie jeden chłop z Niemcami poradził. Książeczka doczekała się aż sześciu wydań, upowszechniana przez ludowych działaczy- oświatowych. Powinien ją przeczytać „każdy rozumny i piśmienny włościanin” — wołano w galicyjskim «Przyjacielu Ludu* ⁴⁰.

Dużym powodzeniem cieszyła się również przeróbka sceniczna pt. Placówka, dokonana przez Stanisława Ksią-żek-Staszewskiegó i Józefa Popławskiego, wykorzystywana w latach 1897—1920 przez teatry zawodowe i amatorskie Warszawy, Wilna, Piotrkowa, Garwolina, Cieszyna i Bydgoszczy (w ostatnich dwóch miastach w wersji nowej, zmieniającej istotnie realia powieściowe).

1

Ibidem, s. 46. “ Ibidem, s. 45.