P6170047 (Custom)

66 PROCESY GRUPOWE

się normy, które mają zachęcać do działań ułatwiających osiągnięcie tego celu i zniechęcać do zachowań kolidujących z nim. Przykład tego procesu zaobserwuj wali Coch i French (1948) w badaniach nad wydajnością grupową w jednej z fabryk. Pewien pracownik został przeniesiony do nowego działu, który miał ustabilizowaną normę produkcyjną około 50 jednostek na godzinę. Po paru dniach wyj dajność nowicjusza zaczęła sięgać 60 jednostek na godzinę. Było to spostrzegane v przez resztę grupy jako niezgodne z jej interesem, ponieważ mogło zostać uznane za pretekst dla kierownictwa do zaostrzenia warunków pracy, toteż zaczęła ona wywierać nacisk na nowego pracownika, by dostosował się do normy grupowej.

Ponadto normy mogą służyć wspieraniu i utrzymywaniu tożsamości grupowej. 9 Odnosi się to szczególnie do norm regulujących styl ubierania się lub formy ekspresji językowej czy kulturowej. Niekonwencjonalny strój, ekscentryczna fryzura I czy odrębny dialekt, choć same w sobie nie są funkcjonalne, pomagają w rozgra- I niczeniu członków grupy od innych osób, dzięki czemu podkreślają tożsamość ■ grupową (zob. rozdział 8).

Zróżnicowanie norm

Wniosek, że normy zawsze ściśle determinują zachowania członków grupy, nie jest jednak słuszny. Zakres akceptowanych zachowań zależy od dziedziny, do której normy się odnoszą, i od pozycji danej osoby w grupie, może być w istocie zdefiniowany bardzo wąsko lub bardzo szeroko (Sherif i Sherif, 1969). Normy ogólne i normy dotyczące drugorzędnych aspektów życia grupy charakteryzują się szerokim marginesem tolerancji, natomiast wobec spraw kluczowych dla istnienia grupy lub związanych z lojalnością, granice akceptowalnego zachowania mogą być całkiem wąskie. Zatem choć w wielu społecznościach może panować pewna swoboda w takich sprawach, jak ubiór, wygląd czy osobiste cechy charak-terystyczne, granice akceptowalności takich zachowań antyspołecznych, jak kradzież czy napaść fizyczna, które zagrażają żywotności grupy, są precyzyjnie określone. Pozycja danej osoby w grupie ma wielki wpływ na to, jak rygorystycznie musi ona przestrzegać ustalonych norm. Zazwyczaj członkowie o wysokim statusie mogą znacznie bardziej odchylać się od norm niż ich podwładni. Jednak i w tym wypadku, jeśli chodzi o najważniejsze działania grupy, a zwłaszcza czynności związane ze stosunkami z grupami obcymi, od przywódcy oczekuje się, że będzie wzorcowym członkiem grupy i będzie się trzymać ściśle „linii partyjnej”. Świadczy o tym choćby czujność przejawiana przez szeregowych członków związków zawodowych, gdy liderzy prowadzą w ich imieniu negocjacje z pracodawcami.

Wiele danych potwierdzających te wnioski uzyskali Sherif i Sherif (1964) w swoich badaniach gangów młodocianych. Do grup nastolatków w różnych amerykańskich miastach przeniknęli obserwatorzy, którzy przez kilka miesięcy prowadzili w nich szczegółowe badania. Obserwatorzy ci byli w stanie zidentyfikować

obowiązujące w każdej grupie normy dotyczące wielu spraw. Większość grup nadała sobie nazwy i przyjęła różne „insygnia” (na przykład tatuaże). Były one często skojarzone z rywalizacją z innymi grupami z okolicy. Bardzo często sztywno określano dozwolony sposób ubierania się, co może być zaskakujące w odniesieniu do pozornie tak ulotnej dziedziny. Jednak jasne jest, że dla tych szczególnych subkultur styl ubioru był istotną cechą odróżniającą jeden gang od innego (zob. też Sherif i in., 1973). Każda grupa miała własne, dobrze określone obyczaje seksualne i sztywny kodeks postępowania wobec „obcych” (na przykład rodziców, policji). Jak stwierdziliśmy wcześniej, liderzy grup mogli sobie pozwolić na znacznie więcej niż pozostali członkowie (na przykład na popełnianie w grach fauli niedozwolonych dla członków o niższym statusie) z wyjątkiem pewnych obszarów krytycznych. Sherif i Sherif opisują, jak jeden z przywódców gangu został skrytykowany przez swoich współtowarzyszy za to, że dał się złapać policji, gdy miał przy sobie nielegalną broń, co zagrażało egzystencji grupy.

Zróżnicowanie norm stwierdzamy nie tylko wśród członków grupy. Normy mogą się także zmieniać w czasie, co bywa reakcją na zmiany okoliczności, w jakich znajduje się grupa. Na przykład we wspomnianych wcześniej badaniach Co-cha i Frencha (1948) drastycznie zmieniły się normy produkcyjne w trzech zespołach roboczych w następstwie wprowadzenia nowej polityki zarządzania. Z dwiema grupami zarząd odbył konsultacje i były one w stanie do pewnego stopnia uczestniczyć w określeniu tej polityki. Trzecią grupę jedynie poinformowano o mającej nastąpić zmianie. Tuż po wprowadzeniu nowych zasad tempo pracy w grupach „uczestniczących” w naradach znacznie wzrosło, natomiast w trzeciej grupie spadło. Na koniec okresu oceny normy grup uczestniczących różniły się

0    blisko 50% od norm grupy nieuczestniczącej. Jest to kolejny przykład wpływu zmiany na poziomie międzygrupowym (w stosunkach zarząd - pracownicy) na poziom wewnątrzgrupowy (normy w obrębie grupy pracowniczej), związany z jednym z głównych wątków tej książki, mianowicie współzależnością procesów międzygrupowych i wewnątrzgrupowych.

Oczywiście nie wszystkie normy podlegają zmianom. Wiele praktyk i tradycji grupowych ma zadziwiająco stały charakter. Sherif i Sherif (1967) przedstawili badania następcze swoich grup młodzieży obejmujące trzy pokolenia. Autorzy byli w stanie zlokalizować dawnych członków gangów w wieku dwudziestukilku

1    trzydziestukilku lat, a jednocześnie obserwowali grupę w aktualnym składzie. Stwierdzili, że zmieniło się bardzo niewiele. Choć osoby tworzące grupę przychodziły i odchodziły, obyczaje były podobne do zaobserwowanych w pierwszych badaniach. Trwała ta sama rywalizacja z sąsiednim gangiem. Co interesujące, dawni członkowie gangu pozostawali ze sobą na stopie towarzyskiej i wciąż zwracali się do siebie za pomocą „ksywek”, których używali jako nastolatko-wie. Przedłużony wpływ norm grup młodzieżowych został potwierdzony w badaniach następczych Bennington College i jego dawnych absolwentów (Institute for Social Research, 1991-1992; Newcomb i in., 1967). Udało się w nich dotrzeć do