PAWLUCZUK ŻYWIOŁ I FORMA (120)

ZAKOŃCZENIE

Intencją.tej pracy było przejście od wiedzy ogólnej do wiedzy empirycznej. Intencja ta zrodziła się w toku organizowania badań nad kulturą na Białostoc-czyźnie oraz w toku prac nad prognozą rozwoju kultury w tym regionie. Wynika ona z przekonania, iż dotychczasowy stan badań nad kulturą nie jest zadowalający z powodu niedostatecznego uwzględnienia osobowości jednostki uczestniczącej w kulturze.

Zarzut, z którym prawdopodobnie się spotkam: że nie uwzględniłem tego czy innego autora, że to czy owo było już dawno powiedziane — być może pełniej i lepiej. Ze wszystkimi tego typu zarzutami z góry się zgadzam i z miejsca kapituluję przed żądaniem uwzględnienia wszystkiego, co na interesujący mnie temat dotychczas napisano. Odsyłacze w tej pracy są raczej skromne, powoływałem się na innych tylko w wypadku, gdy istniał ku temu ewidentny powód. Mogę z góry zgodzić się nawet z tym, iż wszystko, co tu jest napisane, było już — poczynając od Platona aż po nasze dni — analizowane i opisywane. Uwzględnienie jednak tego, chociażby w jednej z poruszonych tu spraw, grozi automatycznie efektem czarnej jamy. Czarna jama jest, jak wiadomo, tak wielkim skupiskiem materii i energii w kosmosie, iż nie może z niej wydostać się do nas żaden promyk światła, żadna informacja — wszystko ulega zagięciu w jej potężnym polu grawitacji. Po-

dobnie w nauce. Sprawa formy, sprawa osobowości, podmiotowości ludzkiej i naszego Ja, sprawy czasu — wszystko to są czarne jamy, przez które przedrzeć się zgodnie z zasadami akademickiej pedanterii dziś nie sposób. Ileż to powstaje dziś prac o osobowości, które są zaledwie przygotowaniem do przy szych badań, udeptywaniem pola do przyszłej walki, czyli po prostu porządkowaniem tego, co, kto i kiedy na ten temat powiedział. Jeśli się zreferuje to, co sądził w określonej sprawie pan Iks, przyzwoitość nakazuje powiedzieć również to, co powiedzieli jego adwersarze, a także to, jak spór dalej się toczył. Przyzwoitość naukowca wymaga zreferowania całej historii sporu w kwestii, w której się wypowiada. Zreferowanie historii sporów dotyczących którejkolwiek z poruszonych tu kwestii zajęłoby pół życia, jeśli nie więcej. Postanowiłem więc to chwalebne i skądinąd bardzo pożyteczne zajęcie, jakim jest objaśnienie systemów, zostawić ludziom bardziej ode mnie kompetentnym, sam zaś spróbowałem zastanowić się nad możliwością objaśniania świata — konkretnej empirycznej rzeczywistości naszych dni. Mam przy tym cichą nadzieję, iż ewentualna przydatność empiryczna zgłoszonych tu tez będzie najlepszym sprawdzianem ich trafności. Jako naukowiec jestem więc świadomie prerefleksyjny. Oprócz racji przytoczonych przed chwilą ku takiemu stanowisku skłania mnie przekonanie, iż podobnie jak w podstawowych aktach psychicznych nie da się serio być na kogoś wściekłym i analizować u siebie stan wściekłości, tak też trudno łączyć skierowanie uwagi na rzeczywistość ze skierowaniem jej na samego siebie jako przedstawiciela określonej dyscypliny. Zbytnie przejmowanie się własnym miejscem w systemie istniejących doktryn i szkół utrudnia świeżość spojrzenia i sprawność analizy. Oczywiście badacz rzeczywistości, a zwłaszcza badacz rzeczywistości kulturowej, powinien posiadać możliwie pełną wiedzę o systemach naukowych i pilnie studiować innych. Wiedza ta

10*

243