PAWLUCZUK ŻYWIOŁ I FORMA (93)

innej rzeczy będącej dla nas wartością. Wartość jest rzeczą zmysłową o tyle, że jest nią obiekt materialny, będący przedmiotem naszej percepcji. Gdy jednak spostrzegamy go jako wartość — w samym akcie postrzegania mieszczą się treści stanowiące o tym, że rzecz jest wartością. Kiedy spostrzegamy rzecz jako pewną wartość — ekonomiczną, estetyczną, religijną itp. — w psychice naszej odbywa się dialektyczny ruch między czysto wrażeniowym doznaniem zewnętrznej w stosunku do nas rzeczy a najgłębszą moty-wacyjno-woliejonalną warstwą naszej psychiki. Ruch ten prowadzi od wrażeń poprzez przyporządkowane im pojęcia do szerszych skojarzeń sensu obserwowanej rzeczy, a jednocześnie od naszych intencji i celów poprzez pojęcia i skojarzenia do selekcji i modyfikacji odbieranych poprzez nas wrażeń. Akt spostrzegania stanowi przy tym zawsze niepodzielną całość. Wartość tkwi więc niejako w Samej rzeczy, takiej, jaka przedstawia się naszej percepcji. Rzeczy piękne spostrzegamy jako piękne „Same w sobie”, aczkolwiek żadna analiza nie wykryje materii piękna w samej rzeczy jako takiej. Podobnie wydaje się nam, iż wartość ekonomiczna rzeczy tkwi w niej samej, chociaż tu geneza społeczna wartości jest jeszcze bardziej widoczna aniżeli w przypadku wartości estetycznych.

„W przeciwieństwie do zmysłowo namacalnej przed-miotowośći ciał towarów — pisze Marks — przed-miotowość ich wartości nie zawiera ani atomu materii naturalnej. Choćbyśmy więc poszczególny towar kręcili i obracali na wszystkie strony, jako przedmiot wartości pozostanie on nieuchwytny.”¹

Każdy produkt pracy ludzkiej będący nosicielem wartości^: staje się, zdaniem Marksa, przez to samo społecznym hieroglifem.

„Później —pis2e Marks — ludzie starają się od-cyfrować znaczenie hieroglifu, odkryć tajemnicę swe- ¹ go własnego społecznego produktu, gdyż określenie przedmiotów użytku jako wartości jest tak samo społecznym produktem ludzi jak mowa.”¹

Przedmiot będący nosicielem wartości odsyła więc nas do pewnej rzeczywistości istniejącej idealnie, poza realiami czasu i przestrzeni. Rzecz materialna jest objawieniem się tej wartości w realnym przestrzen-nó-czasowym bycie. Jest to szczególnie widoczne w przypadku wartości estetycznych, a zwłaszcza — dzieł sztuki. W jaki sposób istnieje dzieło literackie? W jaki sposób istnieje, dla przykładu, Odyseja? Czy jest nią ta' oto, leżąca przede mną na stole, istniejąca realnie w czasie i przestrzeni książka? Wyrzucenie jej na śmietnik czy spalenie nie przekreśla przecież istnienia Odysei. Ba, spalenie całego nakładu, a nawet wszystkich egzemplarzy wszystkich wydań Odysei nie przekreśla jej istnienia. Można ją nagrać na magnetofon. Ale i io nie jest konieczne. Odyseja istniała przecież, zanim wynaleziono druk i magnetofon. Jej byt jest bytem idealnym, który konkretyzuje'się w określonej, materialnej postaci, przybiera kształt rzeczywistości, realnie istniejącego przedmiotu. Przez: przedmiot ten wchodzimy jednak w kontakt z pewną rzeczywistością idealną, istniejącą „po-zaczasowo^!V w czasie stacjonarnym, w czasie, który nie. płynie,. a więc nie jest czasem'w ścisłym tego słowa znaczeniu, '    '.

Dotyczy to nie ; tylko dzieł literackich. Analizy Sartre’a^a i Ingardena? wykazują, że również' obrazy, aczkolwiek istnieją :realnie w przestrzeni i czasie, odsyłają nas .do pewnej rzeczywistości istniejącej idealnie. Dotyczy to także muzyki,.....teatru, a przede

wszystkim — wszelkich wartości religijnych. Wartość ekonomiczna, ź kolei może istftieć w' sposób prawie

* Tamże, s. 85.

2 J. ,.P; Sarire:. Wyobrażenie., Fenomenologiczna psychologia

wyobrażeń, Warszawa. 1970,    "    ..... ¹

‘ R. Ingarden: O budowie obrazu, w: Stadła z estetyki, t. 2, Warszawa 1086. ■ ■    \'.k

189

1

Tamże, s. 54.