PB040705

208 Higiena I dobrostan zwierząt gospodarskich

5.11.3. Minimalne warunki utrzymywania koni

Behawioralne aspekty dobrostanu koni

Konic zostały udomowione przez człowieka około 5000-6000 lat te. mu. Wszechstronne wykorzystywanie koni spowodowało wyodrębnienie się wielu typów i ras znacznie różniących się wzrostem, masą ciała, proporcja-mi i w konsekwencji potrzebami. Koń, pomimo wielu zmian, nadal pozostał w bliskim kontakcie z człowiekiem. Proces jego udomowienia oraz postępu, jąca urbanizacja środowiska sprawiły, że obecnie nie jest on w stanie żyć bez naszej opieki. Chociaż przynależą do grupy zwierząt gospodarskich, są bardzo często traktowane jak zwierzęta domowe. Właściciele koni wierz, chowych często przesadnie oceniają ich potrzeby. Błędy antropomorfizacjj zwierząt mogą prowadzić do wydelikacenia, przekarmienia łub nienatural-nych, patologicznych zachowań. Problemem, jaki pojawia się przy udomowieniu koni są ich zachowania z grupy „reakcja na człowieka". Są to zwie-rzęta płochliwe, dla których sposobem radzenia sobie ze stresem jest ucieczka. Główne stresory natomiast stanowią bodźce napływające od człowieka. Hałas, gwałtowne ruchy, zdenerwowanie i pośpiech obsługi, obce osoby i nowe, nieznane elementy w otoczeniu powodują natychmiastowy odruch obronny świadczący o rosnącym napięciu mięśniowym i przygotowaniu się całego organizmu do ucieczki. Znajomość tych odruchów, ich zrozumienie i właściwa interpretacja są niezbędne, by zapewnić korzystne interakcje pomiędzy koniem a człowiekiem. Dlatego nie tylko warunki stosowanego systemu utrzymania, ale także stopień wyszkolenia i doświadczenie pracowników mają wpływ na poziom dobrostanu. Wszelkie łagodne próby oswojenia koni polegające na kontakcie wzrokowym lub odbieranym jako przyjemnym kontakcie fizycznym (głaskanie, poklepywanie) będą go poprawiać.

Konie nie są zwierzętami hałaśliwymi. Rzadko się odzywają, a repertuar ich dźwięków jest bardzo skromny. Informacje o swoim samopoczuciu wysyłają przede wszystkim za pomocą .języka ciała”. Wszelkie odstępstwa od normalnego, znanego sposobu zachowania się koni w typowych, codziennych sytuacjach (pobieranie paszy, spacerowanie po wybiegu, zabiegi pielęgnacyjne) będą sygnałem o obniżonym poziomie dobrostanu. Szczególnie wyraźnymi sygnałami są rozmaite patologie behavioralne: stereotypie zwane potocznie nawykami lub narowami.

Jedną z najczęściej spotykanych stereotypii jest łykawość. Polega ona na wciąganiu powietrza do przełyku poprzez odpowiednie zgięcie szyi i napięcie mięśni, co powoduje wytworzenie się podciśnienia w jamie ustnej.

Wyróżnia się dwa rodzaje tego nawyku: łykawość z podpórką i bez lodpórki. W pierwszym przypadku koń podczas wciągania powietrza zapic-Jagóme siekacze o jakąś powierzchnię (kant żłobu, drzwi boksu, element ogrodzenia padoku) i naciska na nią zębami. W drugim - potrafi wykonać tę czynność jedynie przez napięcie mięśni szyi. Podczas wciągania powietrza konie wydają charakterystyczny dźwięk podobny do beknięcia, często towarzyszy temu odruch oblizywania się. W ciągu doby koń może powtórzyć czynność łykania nawet 8 tysięcy razy. Powoduje to nadmierny rozwój dolnych mięśni szyi oraz nieprawidłowego, przedwczesnego starcia się zębów.

Obok łykawości często obserwuje się li-gnofagię, czyli nerwowe obgryzanie drewnianych części ogrodzenia lub wyposażenia boksu.

Kolejną często występującą stereotypią jest tkanie. Polega ono na rytmicznym przenoszeniu ciężaru z jednej przedniej nogi na drugą. Towarzyszy temu kołysanie głową i szyją. Zachowanie takie prowadzi do przeciążenia nóg, kulawizn, schorzeń stawów.

Inne stereotypie ruchowe to mechaniczne spacerowanie po boksie, grzebanie (kopanie dziur w ściółce) lub kopanie w ściany.

Za główny powód występowania stereotypii ruchowych uważa się niczaspokajanie behawioralnych potrzeb koni. Może to być niedostateczna ilość wolnej przestrzeni, mała ilość ruchu, izolacja od innych koni czy wreszcie nuda. Koń nie mogący swobodnie wyrażać naturalnych, zakorzenionych w nim zachowań zaczyna sobie rekompensować to przez wymienione wyżej narowy stajenne.

Dość rzadko spotykanym rodzajem patologicznego zachowania jest syndrom samookaleczania się. Zwierzęta takie gryzą skórę na nogach, brzuchu i słabiznach, rzadziej na piersiach i w okolicy ogona. Ponadto mogą przejawiać niektóre, a w skrajnych przypadkach wszystkie, z poniższych form zachowania: kręcą się w kółko, wierzgają jedną lub obiema zadnimi nogami, ocierają się o ściany, gwałtownie uderzają głową lub całym ciałem o ściany i żłób, rzucają się na ziemię, tarzają. Intensywność, częstotliwość i długość takich „ataków” jest różna. Ich przyczyną może być niemożność przejawiania zachowań seksualnych (syndrom samookaleczania typu samczego) lub innych (syndrom samookaleczania „stereotypowy”).