pdl2

na męskie (mali chłopcy, karły o odstraszającej postaci bądź też przystojni mężczyźni małego wzrostu) i żeńskie (urodziwe i powabne młode dziewczęta), przy czym demony rodzaju męskiego uważane były za bardziej groźne dla ludzi niż demony rodzaju żeńskiego. Niekiedy też istotom tym nadawano także postacie zwierzęce (np. barana). Różnorodnie też je nazywano: utopce i wasermany (na Śląsku), rusałki wodne i bogunki (na Podlasiu), wodnicy i.wodnice, potopielce, pływniki, wirniki itd. Ta różnorodność poglądów na demonologię wodną znalazła także swoje odbicie w ówczesnym folklorze ludowym (zwłaszcza z regionów Małopolski i Śląska). W niektórych opowieściach ludowych topielcy szukają kontaktów z ludźmi, zawierają z nimi przyjaźnie i niekiedy przestrzegają ich przed różnego rodzaju niebezpieczeństwami (dotyczy to zwłaszcza śląskich utopców).

Postawić więc należy pytanie, czy i w jakim zakresie te różnorodne wyobrażenia demonów wodnych zachowały się w naszej kulturze ludowej do naszych czasów. Badania terenowe prowadzone w różnych regionach Polski wykazują, iż pewne relikty tych wierzeń zachowały się w niektórych kręgach starszego pokolenia wsi i to zwłaszcza ze wschodnich regionów kraju. Np. pewnym zasobe wiadomości o danych wyobrażeniach demonicznych dysponowało w regionie rzeszowskim 98% informatorów, w regionie lubelskim 71%, a w regionie białostockim 88%.

Około 88% z tych informatorów określało demona wodnego mianem topielca, a pozostali wymieniali jeszcze inne nazwy, jak diabeł, dusza pokutująca, płynnik, potopiciel, potopłennik, topiec, utopiec, utopilnik, nieczysty duch oraz „coś“ (duch nie mający odrębnej nazwy). Wyobrażeniu temu przypisywano następujące rodowody:

a)    dusze ludzi, którzy popełnili samobójstwo przez utopienie się (ok. 80%);

b)    dusze dzieci zmarłych bez chrztu (4%);

c)    dusze dzieci nieślubnych zmarłych bez chrztu (3%);

d)    dusze ludzi niewierzących, którzy popełnili samobójstwo przez utopienie się (2%);

e)    dusze ludzi, którzy utopili się podczas kąpieli przed św. Janem, tj. przed dniem 24 czerwca (3%);

0 dusze dzieci przeklętych za życia przez matkę (1%);

g)    dusze ludzi, którzy popełnili samobójstwo przez powieszenie się

U%);

h)    dusze ludzi, którzy za życia zaprzedali się diabłu, czy opętanych

(1%);

i)    dusze pokutujące ludzi złych, grzeszników (1%);

j)    dusze wylęgłe z piasku leżącego na dnie wód (1%);

k)    złe duchy, szatany z piekła rodem (3%).

85