PICT2495

40

Stryszawo Hucisko    Skawica

Hyc. 32 Odwrócenie rzeźb? w Beskidach (plaszczowina magurska)

Gnłncty założone na synklinach. doliny na aniyklinach

Klasyczny przebieg wydarzeń w rejonie antykliny chęcińskiej (ryc. 30) - przedstawiono na ryc. 31. W wyniku ruchów górotwórczych powstała antyklina będąca górą w sensie geomorfologicznym. Istniała wówczas zgodność rzeźby z tektoniką - antykliny stanowiły grzbiety górskie, w synklinach płynęły rzeki (faza 1) Boczne dopływy rzek przecinały stopniowo grzbiet, tworząc liczne poprzeczne doliny skierowane zgodnie z nachyleniem warstw ku osi rozległej synkliny zlokalizowanej na północ od góry Zelejowej (faza 2). Najsilniej niszczone były szczytowe partie ontykliny, najbardziej spękane i wystawione na działanie czynników zewnętrznych. Z czasem gdy erozja (i denudacja) rozcięła odporne wapienie i dotarła do małoodpomych łupków kambryjskich w jądrze antykliny. utworzyła się tam podłużna dolina równoległa do kierunku warstw, która była szeroko pogłębiana (faza 3). Ponieważ erozja w jądrze antykliny. zbudowanej z małoodpomych łupków, działa znacznie szybciej niż w jądrze synkliny złożonym z odpornych wapieni, podłużna dolina na antykfinie stała się o wiele głębsza, niż dawne podłużne doliny istniejące w synklinach. W efekcie powstało rozległe obniżenie w jądrze antykliny. obrzeżone pasmami górskimi, które są pozostałością skrzydeł antykliny (faza 4), W ten sposób doszło do zupełnego odwrócenia rzeźby.

Pamiętać także należy, iz w obszarach fałdowych zbocze zbudowane z warstw o różnej odporności, pochylonych monoklinałnie - posiada progi denudacyjne, a zbudowane z warstw poziomo leżących (strefy w pobliżu synklin łub antyklin o dużych promieniach) - ma cechy budowy płytowej z terasami denudacyjnymi.

4.1.7.4._Tektonika zrębowa

W obszarach o tektonice zrębowej - procesom erozji rzecznej i denudacji podlegają przede wszystkim progi lektOniane (uskokowe). W zrębach o poziomym położeniu różnorodnych warstw skalnych tworzą się charakterystyczne dla obszarów płytowych terasy denudacyjne (np. Góry Stołowe), w zrębach o skośnie ustawionych warstwach o różnej odporności rozwija się rzeźb.', krawędziowa j progami denudacyjnytni typowymi dla monoklin (G Kamienne).

Niszczenie progów uskokowych (ograniczających rowy i zręby tektoniczne) odbywa się głównie na drodze rozcinania przez rzeki oraz niszczenia przez prccesy denudacyjne, głównie ruchy masowe (ryc. 33).

z

Ryc. 33. Rozwój zrębu jednostronnego wg A. Lobccka: 1.2.31 etapy niszczenia

Wskutek niszczenia próg tektoniczny (o cechach zrębu jednostronnego) cofa się i oddala od linii uskoku. Takim cofniętym progiem jest np. północna krawędź Sudetów. Długotrwałe niszczenie wzniesień zrębowych doprowadza do wytworzenia się powierzchni zrównania płasko ścinającej różne warstwy skalne. Jeśli powierzchnia ta zbudowana ze skał o różnej odporności ulegnie odmłodzeniu (np. wskutek wypiętrzenia i w konsekwencji rozcięcia przez rzeki) wówczas może dojść do odwrócenia rzeźby (ryc. 34)

Rvc. 34. Odwrócenie rzeźby przy uskoku: 1 - uskok. 2 - powierzchnia zrównania. 3 • odwrócenie neiby