Pozytywizm leksykon literatury polskiej6

I I o

Rychło po powstaniu styczniowym ogłaszano kolejne amnestie: w 1866 (wróciła wtedy > Deotyma z rodziną), 1871 (to chyba data powrotu > Wokulskiego), 1874, 1876 i 1883 r. Oczywiście następowały następne zsyłki, obejmujące przede wszystkim socjalistów.

Na katorgę, twierdzę i osiedlenie zsyłano też Rosjan. Jednym z nich byt > Fiodor Dostojewski, który życie w tych warunkach opisał szczegółowo, w swoim stylu, we Wspomnieniach z domu umarłych (1862).

Zola Emil _______

(1840, Aix-en-Provence - 1902, Paryż). Pisarz, najwybitniejszy przedstawiciel > naturalizmu francuskiego. W 1862 r. zaczął pracować w wydawnictwie Hachette jako urzędnik, a potem szef reklamy, co umożliwiło mu - przez kontakty z wydawcami -publikację własnych tekstów i recenzji. Pierwsza powieść, Spowiedź Klaudiusza (1865), nie zyskała uznania. W 1866 r. związał się z mało jeszcze popularną grupą impresjonistów francuskich i zasłynął jako obrońca malarstwa Edwarda Maneta na tamach „L'Evenement”. Pod wpływem filozofii > Hipolita Taine'a i teorii > Karola Darwina sformułował doktrynę literacką naturalizmu, której wstępny szkic umieścił w przedmowie do drugiego wydania Teresy Raquin (1867). Program literacki Zoli zakładał szczególną rolę pisarza - uczonego i obserwatora, badającego i penetrującego procesy oraz zjawiska zachodzące w życiu społeczeństwa. Celem pracy pisarza miała być „powieść eksperymentalna", powieść-dokument, bezwzględnie obnażająca prawdę o brutalności życia. Swoje estetyczne poglądy rozwinął w studiach: Powieść eksperymentalna (1880), Powieściopisarze naturali-styczni (1881), Naturalizm w teatrze (1881).

W 1868 r. rozpoczął pracę nad rozległym, 20-tomowym cyklem powieściowym pt. Ftougon-Macquartowie. Historia naturalna i społeczna rodźiny za Drugiego Cesarstwa (1871-1893), opisującym mechanizmy społeczne różnych środowisk: proletariatu, burżuazji, średniego mieszczaństwa. Do najbardziej znanych powieści tego cyklu zaliczyć można: W matni, > Ger-minal, Ziemię, Zdobycz, Kuchenne schody, Nanę. W jego domu w Medan pod Paryżem spotykali się zwolennicy nowych tendencji w sztuce. W 1880 r. opublikowali zbiór nowel Wieczory medańskie, w skład którego wchodziły utwory Zoli, Guy de Maupassanta i Jorisa Karla Huysmansa.

życie literackie .........■■■■

Aleksander Gierymski, Adolf Dygasiński i Artur Gruszecki przy szachach

Całokształt zjawisk warunkujących powstawanie, rozpowszechnianie i odbiór dzieł literackich. W okresie pozytywizmu centrum życia literackiego stanowiła Warszawa; główne ośrodki literatury romantycznej - Wileńszczyzna i środowiska emigracyjne - utraciły swoją pozycję i przestały odgrywać ważniejszą rolę w rozwoju piśmiennictwa. Poza Warszawą prężne ośrodki powstały we Lwowie - stolicy > Galicji i Krakowie, słabsze w Poznaniu i Wrocławiu, gdzie odbywała studia młodzież wielkopolską i dobrze prosperował polski rynek księgarski. Inne miasta, większe i mniejsze, takie jak Rzeszów, Bytom, Chełmno,

Kalisz, Mikołów, dysponowały własną produkcją wydawniczą i prasową, nastawioną na zaspokojenie potrzeb kulturalnych niższych warstw społecznych (> literatura dla ludu).

W Warszawie, liczącej około 380 tysięcy mieszkańców, systematycznie rozbudowywanej i unowocześnianej (rozległość tych budów obrazuje m.in. Mi-chalko > Bolesława Prusa)", rosło znaczenie warstwy inteligenckiej, wywodzącej się głównie z podupadającego ziemiaństwa i drobnej szlachty. Szlacheckie pochodzenie tej warstwy spowodowało, że dominująca na Zachodzie > kultura mieszczańska nie odegrała tu ważniejszej roli.

Szlachecki rodowód ma również większość pisarzy tworzących młode pokolenie, m.in.: > Henryk Sienkiewicz, Prus, > Aleksander Świętochowski, > Eliza Orzeszkowa, > Maria Konopnicka. Pokolenie to, pomijając wymienione pisarki, było wyjątkowo jednolite i zwarte. Urodzone między 1845 a 1850 r. miało wspólne doświadczenia i przeżycia pokoleniowe: jego reprezentanci kończyli naukę w polskich gimnazjach, byli świadkami, czasem