P3190324

43

Zarys historii budowy miast w Polsce do połowy XIX w.

-łac Namiestnikowski /obecnie siedziba Prezydium Rady Ministrów/, Belwe -der /pałac dla ks. Konstantego/, odwachy na Placu Saskim i przy kościele bernardynów na Krakowskim Przedmieściu itd. Gmachy te noszące wyraźne piętno epoki klasycyzmu, odbudowane po zniszczeniach drugiej wojny światowej, są do dzisiaj ważnymi akcentami architektonicznymi śródmieścia Warszawy.

U Równolegle z budową nowych gmachów porządkowano w Warszawie sieć ulic /wytyczenie Alei Jerozolimskich, wyburzenie części" zabudowy na“KraKijwskim Przedmieściu, przebicie ul. Miodowej, poszerzenie u-1. Marszałkowskiej itd. / . Prace te były kontynuowane również po Powstaniu Listopadowym. Ważnym momentem dla rozwoju Warszawy była budowa pierwszej-irnii kołejowe-j./^ąrsza-wa-.Wiedeń/.W'. }atach_1.844- 1845; dworzec tej linii zlokalizowano u zbiegu ul7~ Marszałkowskiej i Al. Jerozolimskich /projektował H. Marconi/. Ludność mias -ta stale wzrastała i w 1870 r. osiąga 266 000. Następuje wyraźne przesunięcie centrum miasta z rynku Starego Miasta na terpeny położone pomiędzy Starym Miastem a Osią Saską /Plac Teatralny, Krakowskie Przedmieście/. Wielki park publiczny Osi Saskiej był elementem, który odcinał centrum miasta ~o3 dzielnic rozwijających się na południe. Drugim takim elementem ograniczają -cym rozwój śródmieścia była’wielka cytadela, zbudowana przez Rosjan po Pow -staniu Listopadowym, nad brzegiem Wisły na północ od Nowego Miasta.

Duże prace budowlane prowadzone były również w Kaliszu i LuBHnie, dwu największych miastach Królestwa po Warszawie. Prócz regulacji ulic i upo rządkowania zabudowy wytyczono tam nowe ulice i placek rozszerzając" “zasięg śródmieścia poza “obręb fortyfikacji średniowiecznych, oraz założono ogrody publiczne. W obu tych miastach przebudowano gruntownie wiele dawnych gma -chów na cele publiczne oraz wzniesiono nowe budynki dla potrzeb administracji i wojska. M. in. w Kaliszu zbudowano nowy gmach trybunału sądowego/1820-1824/ - ryc. 100 - oraz budynek szkoły wojewódzkiej /ok. 1819/ wg projektu S. Szpilowskiego, przebudowano pałac arcybiskupi na siedzibę Komisji Wojewódzkiej wg projektu S. Szpilowskiego i F. Reinsteina /1824- 1825/, zbudowano cztery budynki koszarowe oraz więzienie wg projektu H. Marconiego i Kr.Tournelle /1844/; w Lublinie zbudowano nowe gmachy dla Komisji Obwodowej i komory celnej oraz przebudowano pałac Radziwiłłów na siedzibę Komisji Wojewódzkiej /1829/, dawny kościół karmelitów na ratusz wg projektu A. Groffeyl827-1828/, . zamek na więzienie wg projektu J. Stompfa /1824-1826/ i in. Realizacje te wraz z rozwijającą się intensywnie zabudową mieszkaniową zmieniły poważnie archi -tektonicznie oblicze tych miast.

•Podobne działania możemy również .obserwować w mniejszych miastach, będących siedzibałni władz wojewódzkich /np. Płock, Kielce, Suwałki/ i obwodowych /np. Rawa Mazowiecka, Lączyca, Augustów i wiele innych/. Mimo, że skala realizacji była w tych miastach mniejsza, wpłynęły one znacznie na kształtowanie się form zabudowy i wygląd tych miast.

. O ile w okresach wcześniejszych wszelkie działania urbanistyczne i architektoniczne mające na celu uporządkowanie zabudowy dotyczyły tylko określonego miasta, to od początku XIX w. możemy obserwować wpływ ingerencji władz pań -stwowych prowadzący do ujednolicenia działalność! budowlanej w skali . całego kraju. Wynikało to nie tylko z wprowadzenia państwowych przepisów budowla -nych, ale przede wszystkim ze zorganizowania-terenowej służby budowlanej pod -legającej Rad_zie Ogólnej Budownictwa. Państwowe władze budowlane ingero -wały aktywnie nie tylko w sprawy inwestycji miejskich i państwowych, ale nadzo -rowały zgodność realizacji prywatnych z zatwierdzonym planem regulacyjnym miasta. Nie bez znaczenia była tu również sprawa pożyczek budowlanych, licz -nie udzielanych prywatnym inwestorom z utworzonego specjalnie na ten cel pań -stwowego funduszu budowlanego. Ponieważ każdy projekt budynku, na który u-