S5000281

ros

za* yc h na na-Sól-ady

nie

un-

>by

vy-

za-

iów

py

za-

ych

zna

rięc

icza

ają,

ta-

łają

PÓŻ- | lym ow-1 wy- i ragę wy-logą Jnie. fak-vdo-tiali-towe nie-ględ- j zja-I ftnie-tytu- | bar- ! tym ko to ist za I p za-s zna-rzalne zędzia •owta-proce-ewiel-'acow->żnych

Nieliczne znane analizy przedmiotów metalowych wskazują na miedź rodzimą o niemożliwym na razie do ustalenia pochodzeniu, miedź być może pochodzącą ze Śląska lecz głównie importowaną z południa⁴⁰. 1 te określenia nie są jednak całkowicie pewne, a mała liczba analiz uniemożliwia próby ich uogólniania. Powiedzieć więc można tylko, że tak w omawianym czasie jak i później, produkcja metalurgiczna wykorzystuje głównie surowiec importowany z terenów położonych dalej ku południowi oraz uzyskiwany z ciągłego przetapiania wytworów już używanych⁴¹. Natomiast wszystkie inne źródła surowca mogły mieć znaczenie tylko lokalne i dostarczały minimalnej w stosunku do całości ilości miedzi.

Mała ilość pozostałości świadczy o miejscowym przetwarzaniu miedzi. Łączą się one z dwoma tylko kulturami. W Złotej⁴² odkryto fragmenty tygli, żużli, dysz, resztki stopionej miedzi, surowiec oraz wytwory i półwytwory, występujące w warstwie kulturowej i jamach osady kultury lendzielskiej. Znaleziska te świadczą tak o miejscowym odlewaniu surowca, jak i przekuwaniu go. Z kulturą pucharów lejkowatych łączą się ślady odlewnictwa z Gródka Nadbużnego (tygle, polepa z nalotem metalu, drobne wytwory), oraz Ćmielowa (tygle) i Niedźwiedzia (żużle)^4S. Znaleziska surowca oraz być może puncy, a także wytworów miedzianych, pochodzą z osady grupy brzesko-kujawskiej, a ze schyłkiem neolitu wiąże się skarb z Mierzanowic, zawierający m.in. bryły surowca⁴⁴. Należy też przypomnieć, że niektóre

przedmiotów w obrębie tego samego zawodu; 5) występowanie śladów zorganizowanych kontaktów producenta z odbiorcą lub istnienia pośredników (kupców); 6) stosowanie wysoce Skomplikowanych technik produkcji.

Im większe nasilenie występowania tych cech w odniesieniu do jednej dziedziny wytwórczości, tym większe i prawdopodobieństwo wniosku o istnieniu (lub powstawaniu) takiej grupy społecznej. Dodać należy, że teoretycznie istnieje cały szereg innych wskaźników instytucjonalizacji grup zawodowych (np. specjalne formy czy rodzaje kultu, odrębności stroju, tatuaże itp.), które jednak pominięto tu całkowicie ze względu na fakt, że metodami archeologicznymi nie można ich wykryć lub też udowodnić.

Powstawanie zawodu metalurga na ziemiach polskich

Pierwociny wytwarzania przedmiotów metalowych (miedzianych) na ziemiach polskich sięgają neolitu (pomijamy w tym artykule problem wytworów ze srebra i złota, gdyż występują one tak sporadycznie, że nie ma możliwości szerszego ich przeanalizowania). Nie ulega kwestii, że znajomość metalurgii wywodzi się z południa oraz, że pojawia się ona u nas w tym samym mniej więcej czasie, co i na terenach ościennych ³⁷. Niestety, istniejące dane są bardzo wyrywkowe i rozproszone tak w czasie, jak i przestrzeni. Dyskusyjna jest sprawa eksploatacji miedzi, która odbywać się mogła dwojako: przez zbieranie samorodków miedzi, bądź eksploatowanie jej rud. Dla niektórych regionów Polski nie można wykluczyć możliwości zbierania samorodków miedzi³⁸. Sprawa eksploatowania miejscowych złóż rudy jest również nie wyjaśniona, podobnie jak nieustalone są daty rozpoczęcia eksploatowania złóż w Czechach i na Wołyniu³⁹.

³⁷    Por. T. DziekoAski: Metalurgia miedzi w osadzie kultury ceramiki wstęgowej malowanej w Złotej, pow. Sandomierz, oraz próba ustalenia pochodzenia przerabianego tam surowca, „Studia z dziejów górnictwa i hutnictwa" T. VII, 1962, s. 61 i n.; M. N o v o l n a: Medene nastroje a problem najstariej tażby medi na Slovensku, „Slovenska Archeologia" T. III, 1965, s. 76; M. Novotna: Medene nastroje v Cechach a na Mo-ravć, „Archeologicke Rozhledy" T. VII, 1955, a. 510 1 n.

^MT. DziekoAski: Metalurgia miedzi..., s. 84 i n.

³⁸    H. Otto, W. Witter: Handbuch der ttltesten vorgeschichtlichen Metallurgle In Mitteieuropa, Lelpzig 1952, s. 27 1 n. (por. jedndk zastrzelenia, np. J. G. D. Clark: Europa przedhistoryczna. Podstawy gospodarcze, Warszawa 1957, s. 222); E. C u J a n o v a, R. Prokop: M&d&na lożlska v zapadnich cechach jako możny zdrój fiuroviny v dobć bronzove, „Archeologicke Rozhledy" T. XX, 1968, s. 312 i n.; S. Małkowski: O złożu miedzi rodzime) w Wielkim Mydzku na Wołyniu, „Sprawozdania Państwowego Instytutu Geologicznego”, T. 36, 1921, s. 767 i n.

«• H. Otto, W. Witter: Handbuch..., s. 03 i n.; T. DziekoAski:    Metalurgia miedzi..., s. 92 i n.;

T. DziekoAski, T. Wiślański:    Untersuchung

zweier der Kugelamphorenkultur entstammenden aus Kupferlegierung bostehenden Gegenstande, „Archaeologia Poiona”, Vol. X, 1968, s. 130 oraz J. K. Kozłowski: Eneolityczne groby szkieletowe z Nowej Huty-Wyciąża, pow. Kraków, „Materiały Starożytne 1 Wczesnośredniowieczne" T. I, 1971, s. 304 i n.

⁴¹ H. J. Eggers: EinfUhrung in die Vorgeschichte, Miinchcn 1969, s. 63.

T. DziekoAski: Metalurgia miedzi.., s. 8 i n.

⁴³    J. Kowalczyk: Sprawozdanie z badań osady kultury pucharów lejkowatych w Gródku Nadbużnym, pow. Hrubieszów w 1956 r., „Wiadomości Archeologiczne" T. XXIV, 1957, s. 304 i n.; Z. Krzak: Sprawozdane z wykopalisk na Górze Gawroniec-Pałyga w Ćmielowie, pow. Opatów, w 1961 roku, „Sprawozdania Archeologiczne", T. XV, 1963, s. 73 1 n. oraz „Informator Archeologiczny. Badania 1967 r." Warszawa 1968, s. 39.

⁴⁴    K. Jażdżewski: Cmentarzyska kultury ceramiki wstęgowej i związane z nimi ślady osadnictwa w Brześciu Kujawskim, „Wiadomości Archeologiczne" T. XV, 1938, s. 2 i n., tabl. XXXVIII oraz J. Machnik: Stosunki kulturowe na przełomie neolitu i epoki brązu w Małopolsce (na tle przemian w Europie środkowej) (w:] „Materiały do prahistorii ziem polskich" Cz. HI, Warszawa 1967, s. 24 i n., gdzie wyeliminowano kilka innych zespołów jako niemożliwych do dokładniejszego wyda-towania.

15