S5007941

172 BARBARA CZERSKA

Slęży Silingów. Przybycie plemion germańskich miało według tego autora odbyć się w porozumieniu z Celtami, którzy tracąc siłę polityczną dopiero przy pomocy Wandali mogli zorganizować związek lugijski. Przybyła na Śląsk środkowy ludność wandalaka miała przejąć tradycję celtyckie i kulturę wenedzką (przeworską), co pozwoliło jej współżyć pokojowo z ludnością miejscową.

Interesująca ta koncepcja budzi jednak pewne zastrzeżenia. Przeceniona w niej została rola polityczna środkowośląskich Celtów na progu okresu późnolateńskiego, a niedoceniona rola ludności rodzimej z kulturą przeworską. Zastąpienie elementu celtyckiego elementem germańskim, jak to sugeruje H. Łowmiański, musiałoby pozostawić widoczne w materiałach archeologicznych ślady w kulturze tego regionu, tym bardziej że, jak fcam autor twierdzi, dominowało tu środowisko słowiańskie. W późnolateńskiej kulturze przeworskiej środkowego Śląska obok przeżywających się form nawiązujących do wzorów, łużyckich czy wschodnio-pomarskich występują przeważające znacznie typowe formy późnolateń-clrfp i one decydują o charakterze tej kultury. One to właśnie stwarzają pozory sztucznych związków z obcym środowiskiem na przykład germańskim, na które oddziaływały te same przecież wpływy. To, że podstawowa masa ludności reprezentującej w okresie późnolateńskim kulturę przeworską była rdzenną ludnością nie tylko Śląska, ale i pozostałych terenów leżących w zasięgu tej kultury, zostało udokumentowane w licznych publikacjach. Szczególnie cenne były tu prace J. Koertrzewskiego". W latach ostatnich J. Potocki⁹* zwrócił uwagę na możliwość wytworzenia się kultury grobów jamowych poza granicami Polski w bezpośrednim kontakcie z silnym i licznym osadnictwem celtyckim oraz przybycie jej do Polski w formie już ukształtowanej około przełomu II i I w. p.n.e. Obecność na Śląsku w okresie późnolateńskim kultury przeworskiej łączy Z. Woźniak⁹¹ z przesiedleniem się na te tereny licznych grup nowej ludności reprezentującej tę właśnie kulturę, z tym że na Śląsku środkowym według tego autora pozostała znaczna część dawnej ludności celtyckiej.

Chociaż nie można wykluczyć, jak już wspomniano, pobytu na części Śląska Dolnego małych raczej grup ludności obcej, jednak podstawowy trzon ludności, obok asymilujących się już ze środowiskiem miejscowym Celtów, stanowiła autochtoniczna ludność śląska, której znaczenie po

"J. Kostrzewskl, Zagadnienie ciągłości zaludnienia ziem polskich w pradziejach, Poznań 1991, 8. 95—101.

•• j. Potocki, Niektóre węzłowe problemy badań nad okresem póinolateń-skim w Polsce, ,^Sprawozdanie z posiedzeń komisji PAN, styczeń—czerwiec 1963 r.”, jg 7—11.

** Z. Wożniak, Stan i perspektywy badań nad Celtami w Polsce. Zagadnienia okresu lateńskiego w Polsce, Wrocław—Warszawa—Kraków 1968, s. 38.

przezwyciężeniu regresu demograficznego i gospodarczego zaczęło od końca II w. p.n.e. coraz bardziej wzrastać. To, że środkowośląska kultura przeworska w okresie późnolateńskim posiada od razu wykształcone formy, typowe dla kręgu późnej kultury lateńskiej, nie może stanowić wystarczającego dowodu o nasunięciu się jej z zewnątrz, tym bardziej że trudno byłoby wskazać rzekome obszary jej wyjścia. Penetracja Śląska Dolnego przez obce grupy ludności najłatwiejsza była od strony Przełęczy Kłodzkiej w kierunku na Wrocław i dalej wzdłuż Odry. Gdyby kultura przeworska nasunęła się z tej strony, najstarsze jej ślady powinny występować w południowo-zachodniej części Śląska Dolnego, gdy tymczasem występują one raczej w płn. części Śląska Dolnego. Ekspansja od strony północnej, ze względu na liczne elementy celtyckie w pó-źnolateńskiej kulturze środkowej części Śląska, nie wchodzi w rachubę.

Grupa dolnośląską kultury przeworskiej z okresu późnolateńskiego charakteryzuje się liczniejszymi niż środkowośląska nawiązaniami do kultury łużyckiej, a pośrednio i wschodnaopomorskiej i daleko mniej licznymi elementami późnej kultury celtyckiej. Wykazuje ona powiązania z terenem południowej Wielkopolski, nie jest więc wykluczone, że w jej wykształceniu odegrały pewną redę wpływy idące z tego terenu. Podstawowy trzon stanowiła jednak dawna ludność autochtoniczna.

Wyraźne różnice między grupą środkowośląską a dolnośląską późno-lateńskiej kultury przeworskiej widoczne są w obrządku pogrzebowym, i to zarówno w zakresie farmy grobów, jak i wyposażenia zmarłych.

W grupie środkowośiąskiej zdecydowanie przeważają groby jamowe, groby popielnicowe obsypane szczątkami stosu występują tylko sporadycznie na kilku cmentarzyskach z grobami jamowymi; dwa tego typu groby odkryto pojedynczo, podobnie jak i dwa czyste groby popielnicowe. Groby szkieletowe wystąpiły tylko na terenie dzisiejszych powiatów Wrocław i Oława .(mapa 3). Wyposażenie grobów środkowośląskich było dość urozmaicone. Uderza stosunkowo duża ilość grobów z bronią, które stanowią prawie czwartą część wszystkich tu odkrytych. Broń ma wyłącznie charakter celtycki, podobnie jak i znajdowane w grobach zapinki oraz niektóre narzędzia. Ceramika reprezentuje za to prawie wyłącznie formy miejscowe. Udział ceramiki w wyposażeniu zmarłych nie jest zbyt duży. Brak jest w grobach na ogół ozdób, z wyjątkiem zapinek i klamer, które pełniły jednak funkcje raczej praktyczne.

W płn. części Śląska Dolnego obok grobów jamowych występują, daleko częściej niż na środkowej partii Śląska, groby popielnicowe czyste i, rzadziej, obsypane szczątkami stosu. Wprawdzie największe ze zbadanych dotychczas na tym terenie cmentarzysk późnolateńskich (Nosocice, po w. Głogów, 23 groby) zawierało wyłącznie groby jamowe, lecz jes1

to wypadek raczej

mówić

A nr. I T A I r !■ A