SAM95

Patok* po^tfkM ny-ilum w XX IXXI wtoku Menmld, fakty, ludgie. wyd«neni«

w brytyjskim parlamencie wyraził zrozumienie dla radzieckich żądań terytorialnych.

W kraju tymczasem komuniści polscy z Polskiej Partii Robotniczej utworzyli namiastkę parlamentu. Krajową Radę Narodową z lojalnym Moskwie Bolesławem Bierutem na czele. Występująca „w imieniu narodu polskiego" KRN nie uznawała rządu RP na uchodźstwie i zapowiadała utworzenie nowych władz państwowych, podczas gdy Armia Czerwona zajmowała już ziemie położone na zachód od „linii Curzona".

Dnia 22 lipca 1944 r. radio Moskwa ogłosiło, że w Chełmie powstał Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego (PKWN). Polscy komuniści mieli już zatem swój ośrodek pełniący funkcje rządu, na którego czele stał mało znany Edward Osóbka-Morawski. W tym samym dniu Komitet ogłosił swój manifest. Zapowiadał w nim przejęcie władzy na wyzwalanych terenach Polski przez KRN i PKWN (stwierdzono przy tym. że rząd londyński i jego delegatura w kraju stanowią władzę samozwańczą, opartą na rzekomo nieuznawanej przez naród Konstytucji kwietniowej). Ogłoszono, że tzw. obóz demokratyczny przejmuje odpowiedzialność za przebudowę kraju i przeprowadzenie reform społeczno-politycznych.

W sprawach ustrojowych Manifest lipcowy przywrócił moc prawną Konstytucji marcowej (z 1921 r.). Stwierdza! też, że „polska polityka zagraniczna będzie polityką demokratyczną, opartą na zasadach zbiorowego bezpieczeństwa". Zapowiadał współpracę z ZSRR na zasadzie równoprawnej i pokojowej oraz współudział Polski w demo kntycznej przebudowie Europy, a ponadto zwrot prawowitym właścicielom zrabowanej przez Niemców własności, przejęcie poniemieckiej własności w przemyśle, handlu i rolnictwie oraz powrót na „stare ziemie piastowskie nad Odrą i Bałtykiem". Chcąc pozyskać poparcie społeczeństwa, zadeklarowano reformę rolną bez odszkodowania, odbudowę polskiej administracji i instytucji społecznych oraz przywrócenie swobód demokratycznych. Za najbliższe zadanie uznano

zwielokrotnienie wysiłku i polskiego udziału w wojnie u boku Armii Czerwonej i jej kontynuowanie aż do zwycięstwa (21 lipca Armia Polska w ZSRR połączona została z Armią Ludową w jednolite Wojsko Polskie pod dowództwem generała Michała Roli-Żymicrskiegp - już przed wojną zwerbowanego do współpracy przez wywiad radziecki).

Dnia 26 lipca PKWN został oficjalnie uznany przez ZSRR i zawarł porozumienie, w którym uznał, że naczelny dowódca Armii Czerwonej w sprawach dotyczących prowadzenia operacji wojennych (czyli właściwie wszystkich) sprawuje najwyższą władzę na terytorium Polski, a ludność podlega jurysdykcji radzieckich sądów wojennych. Legalizowało to masowe aresztowania przeciwników politycznych (zwłaszcza żołnierzy Armii Krajowej) i procesy polityczne.

Od 1 sierpnia 1944 r. stolicą PKWN stal się Lublin, stąd obszar kraju administrowany przez PKWN przeszedł do historii pod nazwą Polska Lutelska".

Komitet faktycznie pełnił funkcje rządu tymczasowego, choć ze względu na negocjacje i oczekiwaną zmianę stanowiska przez premiera Mikołajczyka nazwy takiej nie nosił. Do organów administracji, tworzonych przez PKWN, powoływano jednak prawie wyłącznie działaczy związanych bądi podległych komunistom. Utworzone w połowie sierpnia resorty PKWN częściowo wyręczyły komendantury wojskowe Armii Czerwonej, ale nie ograniczyły ich ogromnej władzy (w Polce staęjonowało wówczas ok. 2,5 min żołnierzy radzieckich). Komitet zorganizował własną administrację, w tym resort bezpieczeństwa publicznego, i rozbudował wojsko. Wydat dekrety m.in.: „O wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego” (31 sierpnia). „0 przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa” (16 listopada), oraz „Kodeks kamy WP" (23 września), które ułatwiły mu zwalczanie instytucji Polskiego Państwa Podziemnego, w tym represjonowanie żołnierzy AK i innych organizacji konspiracyjnych.

83 ■