R III s 6

102 40 PRAC BADAWCZYCH, KTÓRE ZMIENIŁY OBLICZE PSYCHOLOGII

dy behawiorystów byty diametralnie różne od poglądów głoszonych przez szkolę psychoanalityczną. Według nich zachowanie człowieka jest wywolywywane przez różne zewnętrzne bodźce środowiskowe i sytuacyjne. Watson twierdził więc, że mamy reakcje emocjonalne, ponieważ zostaliśmy uwarunkowani, by reagować emocjonalnie na pewne bodźce środowiskowe. Innymi słowy, uczymy się naszych reakcji emocjonalnych. Watson byl przekonany, że wszystkie ludzkie zachowania są wyuczone lub uwarunkowane, co ogłosi! w swoim słynnym stwierdzeniu w 1913 roku:

Dajcie mi tuzin zdrowych niemowląt, prawidłowo rozwiniętych, i pozwólcie mi wychowywać je w moim własnym, specjalnym świecie, a gwarantuję, że mogę losowo wybrać jedno z nich i wyszkolić go na dowolnego specjalistę: lekarza, prawnika, artystę, kupca i, tak, na żebraka lub złodzieja (Watson, 1913).

W tamtych czasach były to prawdziwie rewolucyjne poglądy. Większość psychologów, podobnie jak opinia publiczna, nie była gotowa, by przyjąć te nowe poglądy. Dotyczyło to zwłaszcza reakcji emocjonalnych, które - jak sądzono - są kształtowane wewnątrz jednostki. Dlatego Watson przystąpił do udowodnienia tego, że można eksperymentalnie warunkować emocje.

STANOWISKO TEORETYCZNE

Watson opracował teorię, zgodnie z którą, jeżeli jakiś bodziec automatycznie wywołujący u nas pewną emocję (np. strach) jest wielokrotnie doświadczany jednocześnie z czymkolwiek innym, na przykład z widokiem szczura, to nasz mózg skojarzy szczura ze strachem. Innymi słowy, zostaniemy w końcu uwarunkowani, aby się bać szczurów. Watson utrzymywał, że lęk przed szczurami nie jest wrodzony, ale powstaje jako skutek warunkowania. Taka była teoretyczna podstawa jego bardzo głośnego eksperymentu, w którym badanym był „Mały Albert B.”.

METODA I WYNIKI

Dziewięciomiesięczny Albert B. został zwerbowany do badań ze szpitala, w którym był wychowywany od urodzenia, jako sierota. Badacze i personel szpitala ocenili go jako bardzo zdrowe dziecko zarówno pod względem fizycznym, jak i emocjonalnym. W celu sprawdzenia, czy Albert reaguje lękiem na pewne bodźce, pokazano mu białego szczura, królika, małpę, psa, maski z włosami i bez włosów oraz białą bawełnianą włóczkę. Uważnie obserwowano reakcje dziecka na te bodźce. Albert zainteresował się różnymi zwierzętami i przedmiotami, sięgał do nich, a czasami je dotykał, ale nigdy nie wykazywał najmniejszych objawów strachu w związku z którymkolwiek z nich. Ponieważ nie wywoływały one strachu, uznano je za bodźce neutralne.

103

r

UCZENIE Sl( I WARUNKOWANIE

Następny etap eksperymentu polega! na ustaleniu, czy można wywołać u Alberta strach za pomocą głośnego dźwięku. Wszyscy ludzie, a w szczególności wszystkie małe dzieci reagują przestrachem na nagły głośny dz'więk. Ponieważ ta reakcja występuje bez konieczności uczenia się jej, głośny dźwięk można uznać za bodziec bezwarunkowy. Podczas tych badań za plecami Alberta uderzono młotkiem w ponadmetrowy stalowy pręt. Hałas przestraszył Alberta i dziecko się rozpłakało.

Wszystko było gotowe do sprawdzenia, czy można uwarunkować Alberta, by odczuwał strach. Próba warunkowania odbyła się, gdy dziecko skończyło 11 miesięcy. Niektórzy badacze wahali się przed eksperymentalnym wytwarzaniem reakcji strachu u dziecka, ale podjęli decyzję o kontynuowaniu pracy, opierając się na rozumowaniu, które z perspektywy czasu wydaje się wątpliwe pod względem etycznym. (To zagadnienie zostanie przedstawione w niniejszym rozdziale przy omawianiu etycznych problemów związanych z tymi badaniami).

Badacze rozpoczęli eksperyment, pokazując Albertowi białego szczura i jednocześnie wywołując przerażający hałas. Albert najpierw zainteresował się szczurem i sięgnął do niego, chcąc go dotknąć. W tym momencie uderzono w metalowy pręt i chłopiec się wystraszył. Tę procedurę powtórzono trzy razy. Tydzień później zrobiono to samo. Po siedmiu próbach łączenia hałasu z prezentowaniem szczura pokazano Albertowi samo zwierzę, bez towarzyszącego mu wcześniej dźwięku. Jak się można domyślić, dziecko zareagowało na widok szczura skrajnym przestrachem. Zaczęło płakać, odwróciło się, przeturlało się na drugi bok i zaczęło tak szybko raczkować, uciekając przed szczurem, że badacze musieli pospiesznie je złapać, aby nie spadło ze stołu. Strach został uwarunkowany jako reakcja na obiekt, którego Albert nie bał się jeszcze tydzień wcześniej.

Następnym krokiem badaczy było ustalenie, czy ten wyuczony strach można przenieść na inne obiekty. W psychologii takie przeniesienie nazywane jest genera-łizacją. Gdyby Albert wykazywał objawy lęku przed innymi podobnymi obiektami, to można by powiedzieć, że wyuczone zachowanie uległo generalizacji. Tydzień później stwierdzono, że Albert nadal odczuwa strach na widok szczurów. Następnie, aby sprawdzić, czy wyuczone zachowanie uległo generalizacji, pokazano Albertowi obiekt podobny do szczura (białego królika). Oto słowa autora: „Natychmiast wystąpiła negatywna reakcja. Albert odsunął się jak najdalej od zwierzęcia, zakwilił i zalał się łzami. Kiedy umieszczono królika blisko niego, ukrył twarz w materacu, a potem zaczął uciekać, pełznąc na czworakach, jednocześnie płakał” (s. 6). Pamiętamy, że Albert przed warunkowaniem nie bal się królików i nie byl warunkowany, by się bać właśnie tych zwierząt.

Tego dnia badano jeszcze reakcje Małego Alberta na psa, na biały futrzany płaszcz, kłębek bawełny i na siwą głowę Watsona. Wszystkie te obiekty wzbudziły w dziecku strach. Jedną z najbardziej znanych prób sprawdzenia procesu generałiza-cji, która przyniosła badaczowi zarówno sławę, jak i niesławę, było pokazanie Albertowi maski Świętego Mikołaja. Reakcja? Tak... strach!

Po kolejnych pięciu dniach Alberta poddano następnym testom. Obiekty przedstawiano dziecku w kolejności pokazanej w tabeli 3.1.