Scan078

78 M.J. Snowling nowych słów. Przeważa pogląd, że nauka czytania zależy w sposób krytyczny od zdolności mowy (zdolności fonologicznych). Zdolności te ocenia się zwykle albo w zadaniach, które angażują kody fonologicznc (np. testy na powtarzanie nie-słów lub na werbalną pamięć krótkotrwałą) w sposób pośredni, albo za pomocą testów bezpośrednich, w których ocenia się, czy dzieci są świadome istnienia jednostek fonologicznych u obrębie słów (sylab, rymów i fonemów).

Zdolności fonologicznc dzieci są wyznacznikiem różnic indywidual nych w nauce czytania nawet wówczas, gdy kontrolowane są ogólne umiejętności poznawcze (Bradley i Bryant, 1983; Lundberg i wsp., 1980; Wagner i wsp., 1994). Byme (1998) twierdzi, że aby nauczyć się zasad alfabetu, dzieci muszą nic tylko nauczyć się kojarzyć litery i dźwięki, ale także rozumieć pojęcie niezmienności fonemów. Niezmienność fonemów polega na tym, że fonemy w wypowiadanych słowach, bez względu na ich pozycję w słowie lub ich wymowę, oznaczają te same litery. Wraz / wiedzą na temat liter i dźwięków, świadomość fonemów jest konieczna dla rozwoju umiejętności dekodowania. Wynika z tego, że dzieci, które mają trudności albo z rozpoznawaniem fonemów, albo z uczeniem się li ter, znajdują się w grupie wysokiego ryzyka, jeżeli chodzi o trudności / czytaniem.

Tabela 1

Wartość wyjaśnionej wariancji wynikającej z zasobu słów (słownik), znajomości liter i świadomości fonologiczncj w prognozowaniu umiejętności czytania we wczesnych latach nauki

	Zasób słów (słownik)	Znajomość liter	Świadomość fonologiczna	Wick
Muter i wsp., (1998)/i=38	0.01*	9.5%	19.0%	4;03-6;03
Caravolas i wsp., (2001)n=153	0.06%	9.3%	21.8%	5;08-7;02
Hatcher i wsp., (2004) n=410	0.3%	18.7%	7.7%	4;09-6; 11
Muter i wsp., (w druku) n=90	1.6%	20.0%	4.6%	4;09-6;09

’ Zasób słów szacowany na podstawie testu WISC IQ

' undnic z takim podejściem, wyniki ostatnio przeprowadzonych przez ♦m / .| grupę badań wskazująna to, że świadomość fonologiczna, mierzona |MMi»h,d/y 4;03 i 5;08 rokiem życia, jest odpowiedzialna za wariancję imiUi lęiności czytania w granicach 4.6%-21.8% w wieku 6-7 lat, a «nu|omość liter w 9.3%-20%, nawet kiedy kontrolowany jest wpływ »a«oltti słownika języka mówionego (patrz Tabela I). Należy jednak (♦••dkieślić, że podstawą tych oszacowań pozostaje pojedynczy pomiar, l*k im test rozpoznawanie słów. Można sformułować zarzut, że takie a li |m ic jest zbyt ograniczone. Przyjmuje się, na przykład, że czytanie ze Ho/uinienicm jest silniej związane z umiejętnościami w zakresie języka v innego niż z rozpoznawaniem słów. Mówiąc bardziej ogólnie, takie l«« •• I* |iu ie nie wyjaśnia w zadowalający sposób, jak dzieci radzą sobie z zasobem słów pisanych, z którymi spotykają się podczas |nmiic|s/ego rozwoju, lub wjaki sposób czytają w różnych sytuacjach.

I» iceku, które uczy się czytać po angielsku, pisownia dostarcza wielu •mmImmsu, które występują w mniejszym stopniu w tzw. przejrzystych

0    v I uch¹, takich jak niemiecki (Frith i wsp., 1998; Wimmer i Goswami,

1    nu 11cz.y włoski(Cossu, 1999). Nicprzcjrzystejęzyki, takiejakangielski, #<ov lei ii|i| wiele wyjątków, np. vase (waza), pint (pół kwarty), broad (•Minki), których nie można przeczytać w oparciu o proste zasady pi/\|M»i/i|dkowujące dźwięki literom. Słowa, takiejak chaos (chaos), . hampugne (szampan), i yacht (jacht) są na to wyraźnym przykładem; lui/ilc / nich zawiera literę „eh”, ale jej wymowa jest za każdym razem iiiiiu w przypadku słowa yacht (jacht) wymowa „ch”jest niema. Jest mało (iMwilopodobne, aby podstawowy zespół odwzorowań pisowni na IniuMykę umożliwił prawidłową wymowę takich słów. Inne umiejętności •••# \\ ydują się być ważne, np. znajomość znaczeń słów czy znajomość punNMii nabyta podczas wcześniejszego czytania (Sharc, 1999).

i* duitk, niezależnie od języka, rozpoznawanie słów musi być •imImimityczne, jeżeli czytanie ma być płynne. Dzieci, które podczas • * \ i ii 11 iii dekodują powoli, pomimo że robią to prawidłowo, mogą mieć pMiblrmy podczas czytania ze zrozumieniem ze względu na powolne pi/i tsMirzanie (por. Perfetti i Hogaboam, 1975). Słowa wiclosylabowc, luk ii |ak Caterpillar (gąsienica) i malapropism (bezsensowny /lepck) są

Ti < li/yste języki (transparent languages) to języki, w których istnieje odpowic-pnmlęd/.y pisownią a wymową pr/yp. red.