ScannedImage 15

zadań państwowych. Nic jest przeto dziwne, że—jak (o częściowo ma miejsce w Azji Południowo-Wschodniej — organized religion (w tym wypadku bud-dvzm) jest hcz.pośrcdnio importowany przez, państwo celem odnowy systemu religijnego. Inaczej dzieje się. kiedy organized religion napotyka racjonalny system państwa w jego całkowicie rozwiniętej formie, jak było te, w przypadku chrześcijaństwu! w państwie rzymskim. Odpowiedź na pytanie o warunki, w jakich dochodzić musi do konfliktów, wymaga każdorazowo dokładnego /badania faktów politycznych i religijnych, /.miernie losy chrześcijaństwa przed edyktem tolerancyjnym Konstantyna pokazuj;! w każdym razie, że nie można licz zastrzeżeń akceptować poglądu, jakoby napięte stosunki między państwem i religią były „rzeczą naturalną’"'⁶. Jak tylko nowa religia uzyskuje znaczenie jako społeczny czynnik władzy, zmienia się stosunek rządzących do niej. Następnie decyduje stopień, w jakim obie strony akceptują możliwość uzgodnienia religijnego i państwowego systemu wartości. Rozstrzygająca różnica wydaje sic jednak tkwić w fakcie, czy organized religion natrafia na całkowicie ukształtowany system państwowy, tak, że musi szukać w nim swojego miejsca, czy też ona sama wkłada znaczący udział w kształtowanie rozwijającej się dopiero państwowości. W odniesieniu do chrześcijaństwa różnicę tę najdobitniej unaocznia porównanie Bizancjum i na przykład państwa Merowingów, zaś w przypadku buddyzmu porównanie Birmy z Chinami. Chociaż, zarówno w Bizancjum, jak i w Chinach chrześcijaństwo względnie buddyzm przeżywały rozkwit, ich polityczny wpływ pozostawał relatywnie mały. co więcej, nawet po uznaniu buddyzmu w Chinach dochodzi do prześladowali¹⁷. Wlad/.a cesarza z Konstantynopola nie była sankcjonowana przez Kościół, to raczej cesarz uzurpował sobie legitymizację religijną, tak, że można w tym przypadku mówić o początkach cezaropapizmu. Całkiem odmiennie przedstawiało się to w państwie Franków i w Birmie. Tutaj przywódcy religijni przejmowali ważniejsze urzędy państwa. Panujący w znacznym stopniu potrzebowali religijnej infrastruktury, aby w ogóle siato się możliwe zorganizowanie społeczeństwa w państwo. Tkwił w tym także zarodek konfliktów między cesarzem a papieżem, jak również pomiędzy królem a biskupami, jakie nastąpiły w epoce średniowiecza.

bur. I’. Ili-rrinann. Errlesiii in Re/mb/irn. 1080.

’⁷!. I M ele C>roni .SfeUirinnisntmitlReligiotarcrseaition in Chinn,t. 1-2, 190.1- PMM.

Europejskie średniowiecze stanowi przypadek szczególny pod względem religijnym i jKilitycznym. Po pierwsze, epoka ta jest zdominowana przez usta-óili/owanij organizację religijno-kośeielną, która w swej uniwersalności była i. jak się wydaje, pozostanie historycznie niepowtarzalna. Po drugie, epokę tę politycznie charakteryzuje proces stopniowego kształtowania się państwa terytorialnego i rozczłonkowania monarchii karolińskiej. Nałożenie się obu porządków ewolucyjnych — procesu formowania się organizacji religijnej oraz procesu supremacji państwowej, kształtującej się w oparciu o zasadę teryto-rializ.mu — stanowi podłoże obfitującego w wielorakie konsekwencje średniowiecznego konfliktu między cesarzem a papieżem.

W literaturze z zakresu socjologii religii istnieje tendencja, aby średniowieczny system państwowy w jego stosunku do religii postrzegać jako rodzaj „zmodyfikowanej tcokracji”⁴⁸: „Chociaż państwo (średniowieczne — przyp. tłum.) podporządkowane jest. nawet w sferze świeckiej, religijnej instytucji i jej przewodnikom, stanowi jednak odrębną całość. Państwo jest widziane jako instrument przymusu w rękach religii, instrument konieczny z uwagi na skłonności ludzi do uchybiania normom społecznym; jednakże w sprawowaniu władzy pozostaje ono zależne od religii. Większość średniowiecznych społeczeństw europejskich, które podporządkował sobie Kościół rzymskokatolicki, reprezentuje ten właśnie typ.” Kto choć trochę zna historię średniowiecza, wie, jak bardzo fałszywa jest ta charakterystyka. Oddaje ona co najwyżej roszczenia papieskie lak, jak sformułowane zostały one przez Bonifacego VIII w jego bulli U nam sonetom z roku 1302, które niemniej jednak nigdy nie doczekały się realizacji. Rzeczywistość stosunków religii i polityki jest tu daleko bardziej złożona. Aby zatem lepiej ją zrozumieć, najlepiej będzie krótko naszkicować jej początki⁴⁹.

⁴⁸ l’or. m in. R. L. Johnstonc. Religion and Society in Intcraction, 1975, s. 177.

^1,9 Z ogromnej literatury wymieńmy szczególnie w tym kontekście istotne pozycje: E. Eichmann, Dic KaiserSkrflmmg im Abendland. t. 1-2, 1942; H. Duchhardt (red.), Ilerrscherweiltc mul Kdnigskrdnnng im friihzeitlichen Europa. 1983; W. Ullmann, The Carolingitui Renaissance and the Idea of Kingship, 1969; Th. Meyer (red.), Das Konigtum, 1956; E. II. Kantorowie/., The King's Two Rodies, 1957; L. Rougier, Lc■ caraciere sacre de la rnyaittć en France, w: La Regalita Sacra, op. cii., s. 609 i nast.; L. Ejcrfeldt, Mylhs of the Stale in the lt⁷«f European Middle Ages, w: II. Biczais (red.), The Myth of the Sta‘e, 1972. s. 160 i nast.

89