ScannedImage 53

dadzki kalif udawał pobożność i religijność, to okazał się on tak samo oddany sprawom doczesnym jak jego poprzednik z Damaszku, którego zastąpił. Pod jednym względem była zasadnicza różnica: omajjadzkie imperium było arabskie, abbasydzkie — bardziej międzynarodowe. Abbasydzkie imperium było neomu-zułmańskie; Arabowie stanowili w nim tylko jedną z wielu ras wchodzących w jego skład.

Haśim

I    I    "    |

'Abdullah    Abu Talib    AI-'Abbas

MUhImMAD    'Ali    'Abdillali

al-Hasan    Al-Husajn 'Ali

I

Muhammad

______' I

1. AS-SAFFAH 2. AL-MANSCK (750-754) '    (754-775)

Tablica genealogiczna wykazująca pokrewieństwo pomiędzy Abbasydami a Muliammadem

Istniały także inne różnice. Po raz pierwszy w swej historii kalifat nie pokrywał się z islamem. Hiszpania i północna Afryka, Oman, Sind, a nawet Ghorasan¹ nie uznały całkowicie nowego kalifa. Uznanie Egiptu było raczej nominalne niż rzeczywiste. Wasit, omajjadzka stolica Iraku, nie poddawała się przez 11 miesięcy ². W Syrii panowało stałe zamieszanie, spowodowane głównie zniewagą wyrządzoną jej królewskiemu domowi. Abbasydzko-alidzkie przymierze, spojone wyłącznie uczuciem wspólnej nienawiści do potężnego wroga, nie mogło długo się utrzymać po pokonaniu go. Ci Alidzi, którzy naiwnie myśleli, że Abbasydzi toczyli walkę dla nich, musieli się szybko rozczarować. Czując się niepewnie w zmiennej i proalidzkiej Kufie, as-Saffah wybudował dworską rezydencję, al-Haśimlja^{3 4} (od imienia dawnego przodka tej rodziny Haśima) w al-Anbar ³. Z tego samego powodu, jak również ze względu na południowe położenie, które sprawiało, że nie nadawała się na ośrodek królestwa, została pominięta Basra, siostrzane miasto Kufy. As-Saffah zmarł w swej nowo wzniesionej stolicy w r. 754 na ospę w trzydziestym roku życia ⁵.

AL-MANSOR, RZECZYWISTY ZAŁOŻYCIEL DYNASTII

Jego brat i następca, Abu (Wiar (754-775), który teraz przybrał sobie zaszczytny tytuł al-Mansura (zwycięski), okazał się jednym z największych Abbasydów, chociaż wyzuty był z wszelkich skrupułów. To raczej pn niż as-Saffah był tym, który przyczynił się do stabilizacji nowej dynastii. Wszyscy kalifowie, którzy w liczbie 35 następowali kolejno po nim, byli jego potomkami w prostej linii. Jego wuj 'Abdullah, bohater znad Zabu, a za panowania as-Saffaha gubernator Syrii, kłócił się teraz o kalifat ze swym bratankiem, lecz został pobity (listopad 751) przez Abu Muslima pod Nasibin (Nisibis). Po siedmioletnim pobycie w więzieniu został ceremonialnie wprowadzony do pewnego domu, którego fundamenty zostały celowo założone na pokładzie soli opłuki-wanej wodą. Dom ten pogrzebał 'Abdullaha pod swymi ruinami^{6 7 8}. Natychmiast po zwycięstwie pod Nasibin przyszła kolej na samego Abu Muslima. W drodze powrotnej do swej prowincji Chorasanu, którą rządził prawie niezależnie, Abu Muslim został nakłoniony do zboczenia ze swej drogi dla odwiedzenia dworu kalifa. Chorasański wódz, którego mieczowi m. in. Abbasydzi zawdzięczali swój tron, został zdradziecko zaatakowany podczas audiencji u kalifa i zabity ^u. Dziwna nowa sekta perskich ekstremistów rawandija, kora próbowała utożsamić kalifa z Bogiem, została bezlitośnie wytrzebiona (758)^l". Bunt niezadowolonych szyitów, któremu przewodził Ibrahim i jego brat Muhammad, przezwany an-Nafs az-Zakija (czysta dusza), prawnukowie al-Hasana⁹, został bezlitośnie zgnieciony. Muhammada zabito i powieszono na szubienicy (6 grudnia 762 r.) w Medynie, a Ibrahima ścięto (11 lutego 763 r.) w pobliżu anarchicznej Kufy; głowę jego wysłano kalifowi¹⁰. Dla nieprzejednanych Alidów kalifowie abbasydzcy byli uzurpatorami, natomiast prawowitymi kalifami, imamami, byli potomkowie 'Alego i Fatimy. Alidzi nigdy nie przestali wywierać destrukcyjnego wpływu na organizm polityczny islamu oraz trwale żądali uznania ich imamów za spadkobierców mądrości pochodzącej od Proroka, jak również pewnego rodzaju boskiej światłości. W Chorasanie powstanie Sunbada (Sinbad) Maga (755), który wystąpił jako mściciel Abu Muslima, i rewolta Ustadsisa (767-768) zostały stłumione¹¹. Persja, gdzie silne uczucia narodowe splatały się ze starymi zoroastryjskimi i mazdejskimi ideami religijnymi, została, przynajmniej chwilowo, spacyfikowana. W ten sposób większa część muzułmańskiego imperium została jeszcze raz zespolona, z wyjątkiem północnej Afryki, gdzie władza kalifa rozciągała się nie dalej niż do Kajrawanu, oraz Hiszpanii, gdzie abbasydzki kalif znalazł w omajjadzkim 'Abd ar-Rahmanie (którego matka, podobnie jak i al-Mansura ^lli, była berberską niewolnicą) kogoś więcej niż tylko równego sobie.

Po opanowaniu sytuacji wewnętrznej podjęto na nowo zacięte wojny graniczne z odwiecznym wrogiem na zachodzie, z Bizantyjczykami; wojny te w postaci najazdów na sąsiednie twierdze prowadzono z przerwami przez

239

1

Ad-Dinawari, 3. 373.

2

•    Tamże, s. 367-372; at-Tabari, t. III, s. 61-66; Ibn al-Atir, t. V, s. 33S.

3

¹ Al-Ja'qubi, t. II, 8. 429; ad-Dinawari, s. 372 n.

4

Na lewym brzegu Eufratu, w północnym Iraku. Miejscowość ta jest dziś całkowicie opuszczona.

5

•    AJ-Ja'qubi, t. II, s. 434: at-Tabari, t. III, s. 87 u.

6

   Tamże, t. III, s. 330.

7

   Tamże, s. 105-117; ad-Dinawari, a. 375-378.

8

   At-Tabari, t. III, s. 139-133; al-MaAiidi, t. VI, s. 25, 54 im.; al-Bagdadi, wyd. Hitti, ■s. 37. Rawand było miastem blisko Isbabanu.

9

¹² Patrz drzewo genealogiczne na s. 240.

10

¹² At-Tabari, t. III, s. 245-265, 315 n.; al-Mas‘udi, t. VI, s. 189-203; ad-Dinawari, a. 381.

11

¹² At-Tabari, t. III, s. 119 n., 354-358; al-Ja'qubi, t. II, s. 441 n.; Ibn al-Atir. t. V, s. 308 n. ¹⁸ Al-Ja'qiibi, t. II. s. 436; Ibn Qutajba, Ma'drif, s. 191.