ScannedImage 8

MYŚLEĆ JAK ANTROPOLOG

przeszłym, gdyż koncentrują się na kulturze człowieka w przeszłości. Zgodziliby się co do istnienia teorii heurystycznych, a wielu z nich wciąż odwołuje się do funkcjona-lizmu, by sprawdzić, jak działały kultury w przeszłości. Inni są materialistami, po części z tego powodu, że dane, którymi dysponują, z natury są elementem kultury materialnej i często badacze „zmuszają" obiekty materialne do opowiadania narracji większej od nich samych. Ale uzupełniliby dotychczasowe teorie o trzecią, heurystyczną teorię, ekokulturalizm, również pełniący rolę przewodnika w badaniach archeologicznych, gdyż w długim przedziale czasowym, jaki obejmuje praca archeologów, również klimat podlega zmianom. Wszyscy antropolodzy, lecz nade wszystko ekokulturaliści, wyrażają mocne przekonanie, że kultura istnieje w kontekście środowiskowym i jeśli klimat ulegnie zmianie, to samo stanie się z kulturą. Ekokulturalizm jest więc często wykorzystywany przez archeologów jako przyczynowe wyjaśnienie zmiany. I odwrotnie, antropolodzy kulturowi zazwyczaj nie badają grup przez wystarczająco długi okres, by móc objąć również zmiany środowiskowe jako przyczynę zmian zachodzących w kulturze.

Archeolodzy, zwłaszcza od lat sześćdziesiątych minionego wieku, występując pod sztandarami Lewisa Binforda¹, wykorzystywali teorie średniego zasięgu dla wyjaśnienia, dlaczego kultury w przeszłości przyjmowały taki a nie inny kształt. Koncentrują się na eksperymentach i analizie tematów niezwiązanych z żadnym szczególnym miejscem ani okresem, by w ten sposób sprawdzić, czy ich założenia znajdą potwierdzenie w rzeczywistości. Na przykład w połowię XX wieku rosyjski archeolog, Siergiej Siemienow², pracując samotnie w Petersburgu nad funkcją prehistorycznych narzędzi krzemiennych, odkrył zasadę zużycia ściernego. Posłużył się artefaktami ze zbiorów w Petersburgu, najwyraźniej pochodzącymi z prehistorycznych czasów Rosji. Czy zasady te dałoby się zastosować w odniesieniu do zużycia ściernego narzędzi w prehistorycznej Francji czy Afryce? Teoria średniego zasięgu pozwoliła sprawdzić tę koncepcję przez porównanie zbiorów i „ślepe próby", w których jeden eksperymentator wykonywał i wykorzystywał różne rodzaje narzędzi, pozostawiając na nich ślady zużycia ściernego, a drugi przyglądał się narzędziom (uprzednio oczyszczonym, by nie pozostały na nich żadne wskazówki co do zastosowania) i ich zużyciu ściernemu, by w ten sposób określić ich funkcję³. Wśród archeologów również znaleźli się obrońcy postmodernizmu, ale chociaż postmodernistyczni archeolodzy krytykują inne podejścia teoretyczne i odrzucają wszystkie naukowe procedury i pozytywizm logiczny (patrz rozdział 7), sami nie zaprezentowali wyników wpływających na poprawę naszego zrozumienia przeszłości.

W przeciwieństwie do nich antropolodzy biologiczni grają na inną teoretyczną nutę. Z nielicznymi wyjątkami są oni darwinistami, co oznacza, że w próbie zrozumienia ewolucji człowieka i aktualnego stanu rodzaju ludzkiego postępują ściśle według zasad ustanowionych przez Karola Darwina. Ich pytania brzmią: jak doszło do tego, że selekcja naturalna faworyzowała dwunożność? Dlaczego tak późno doszło do powiększenia mózgu? Dlaczego ludzie

1

R. L. Binford, An Archeological Perspective, New York: Seminar Press 1972; For Theory Building in Archeology, Orlando, FL: Academic Press 1977.

2

   S. A. Semenov, Prehistorie Technology, New York: Ba mes and Noble 1964.

3

   L. Keeley, M. Newcomer, Microwear anaiysis oi experimentai flint tools: A test case, „Journal ol Archeological Science" 1977, nr 4, s. 29-62.