skanowanie0012

były tylko różnymi dialektami tej samej formy mowy, rozeszły się tak dalece, iż z pozoru nic nie wskazuje na to, że są one szczególnymi odmianami tego samego prototypu. Klasyfikacjom i podklasyfikacjom genetycznym języków świata poświęcono ogromną liczbę prac, ciągle jednak bardzo wiele problemów czeka na zbadanie i rozwiązanie. Wiemy obecnie ponad wszelką wątpliwość, że istnieją pewne bardzo liczne grupy czy też — jak zwykło się mówić — rodziny językowe, obejmujące języki, które można traktować jako potomków w linii prostej języków dających się zrekonstruować teoretycznie pod względem głównych ich cech fonetycznych i strukturalnych. Jest jednak rzeczą niewątpliwą, iż języki mogą się rozejść tak dalece, że ślady ich pierwotnego związku będą bardzo nikłe. Nie jest więc bezpiecznie przyjmować za pewne, że jakieś języki nie są zróżnicowanymi elementami tej samej grupy genetycznej na tej tylko podstawie, że odpowiednie świadectwa są negatywne. Zasadne jest jedynie przeciwstawianie języków, o których wiadomo, iż są one historycznie spokrewnione, językom, o których nie wiadomo, czy są spokrewnione. Przeciwstawianie języków, których pokrewieństwo jest znane, językom, o których wiadomo, że nie są spokrewnione, jest niedopuszczalne.

Ponieważ języki różnicowały się w niejednakowym tempie, a także z powodu dyfuzji kultur, która sprawiła, że strategicznie usytuowane języki, takie jak arabski, łacina i angielski, rozprzestrzeniały się szeroko kosztem innych języków, dystrybucja rodzin językowych jest bardzo niejednorodna. W Europie, na przykład, występują współcześnie tylko dwie ważne rodziny języków, mianowicie języki indoeuro-pejskie i języki ugrofińskie, reprezentowane przez fiński i węgierski. Baskijskie dialekty w południowej Francji i w północnej Hiszpanii są pozostałościami innej, wyraźnie izolowanej grupy. Z drugiej strony, ludność tubylcza Ameryki jest skrajnie zróżnicowana językowo; trzeba tu wydzielić wiele zasadniczo nie spokrewnionych rodzin języków. Niektóre z tych rodzin zajmują bardzo niewielkie obszary, podczas gdy inne, takie jak algonkin i ąthapaskan w Ameryce Północnej, rozprzestrzeniły się na ogromnych terytoriach. Technika wydzielania rodzin językowych i zasady ustalania ścisłych relacji, zachodzących między językami, które należą do tych rodzin, są zbyt trudne, by je tu omawiać. Wystarczy powiedzieć, że przypadkowe porównywanie słów ma niewielkie znaczenie. Doświadczenie wskazuje, że dla języków danej grupy można ustalić bardzo ścisłe relacje fonetyczne, oraz że, ogólnie biorąc, podstawowe cechy morfologiczne nie ulegają zmianom w bardzo długim czasie. Tak na przykład, współczesny język litewski jest pod względem struktury, słownictwa, a w dużej mierze także pod względem fonologicznym, bardzo podobny do języka, o którym trzeba założyć, że był prototypem wszystkich języków indoeuropejskich.

Mimo iż klasyfikacje strukturalne są, teoretycznie rzecz biorąc, niezależne od genetycznych, i mimo niewątpliwego oddziaływania wzajemnego języków nie tylko w dziedzinie fonetyki i słownictwa, lecz także w znacznym stopniu w dziedzinie struktury, nieczęsto się zdarza, by języki tej samej grupy genetycznej wskazywały wyraźną niezgodność struktur. Nawet angielski, który jest jednym z najmniej konserwatywnych języków indoeuropejskich, dzieli wiele ważnych cech strukturalnych z językiem tak odległym, jak sanskryt, w przeciwieństwie, na przykład, do baskijskiego czy fińskiego. Nadto, języki tak różne, jak asyryjski, współczesny arabski i semickie języki Abisynii wykazują liczne podobieństwa fonetyczne, słownikowe i strukturalne, które zarazem oddzielają je na przykład od tureckiego czy negryckich języków górnego Nilu.

Pełny opis wyjaśniający zjawiska zmiany językowej, uwzględniający rozmaite, niezwykle złożone procesy psychologiczne i socjologiczne, nie został dotąd zadowalająco opracowany, istnieje jednak wiele

55