Skanowanie 10 03 11 29 (6)

Pojęcie

„programu

działania"

(surowice) przeobraża się stopniowo w zaplanowany uprzednio produkt. Gdy zaś naszym celem jest nauczyć kogoś pływać, to ustalany program działania obejmuje wywoływanie zmian w zachowaniu poddawanej ćwiczeniom osoby, w kierunku zgodnym z zaplanowanym celem. Podobnie jest w przypadku realizacji innych celów, także wychowawczych. Chcąc przeobrazić dzikusa (jakim wszyscy się rodzimy) w człowieka cywilizowanego, grzesznika w osobę bogobojną, nałogowego palacza w członka Klubu Antynikotynowego, przedszkolaka w maturzystę musimy określić serię zmian — mniej lub bardziej złożonych i długotrwałych — jakie trzeba wprowadzić do zachowań i świadomości tych osobników, aby wyznaczone cele zostały osiągnięte. Zatem program działania to seria zmian, jakie wywołuje podmiot i jakim — odpowiednio — podlega przedmiot w procesie realizacji celów, czyli w toku przejścia tworzywa pracy od „stadium wyjściowego” do fazy końcowej, określonej przez cel.

Należy podkreślić, że przez program można rozumieć nie tylko rzeczywiste transformacje powodowane przez podmiot, ale także plany takich zabiegów, czyli zbiór informacji sterujących tymi przekształceniami. To drugie rozumienie, mniej może rozpowszechnione w pedagogice, nie tylko nie podważa interpretacji wcześniej podanej, lecz nawet lepiej określa charakter programu. Niezależnie bowiem od tego, czy mówimy o instrukcjach kierujących procesem działania, czy też o samych czynnościach działającego podmiotu, istota sprawy pozostaje ta sama.

Sposoby

określenia

programu

działania

Szczególnego zaakcentowania wymaga to, że program działania — w sferze pracy pedagogicznej — może być określony dwojako: w terminach zachowań (kolejnych działań, operacji) podmiotu działania lub w terminach odpowiadających im zmian w przedmiocie. Są to dwa równoważne i komplementarne sposoby opisu. Program kształcenia formalnego można opisać zarówno w terminach działań realizowanych przez nauczyciela, jak również w terminach zmian zachodzących w zachowaniach lub świadomości uczniów.

Dokonując charakterystyki programu wychowania niepodobna, oczywiście, abstrahować od jego związków z kulturą, która stanowi przedmiot komunikowania we wszelkich przedsięwzięciach o charakterze dydaktyczno-wychowawczym. Jak wiadomo, wychowanie należy do szerokiej klasy działań, polegających na kształtowaniu ludzi. Kształtowanie osobowości przedstawicieli dorastającego pokolenia odbywa się w toku i za sprawą przekazywania im odpowiednich elementów społecznego doświadczenia. Wynika stąd, że program wychowania tożsamy jest z tą porcją zbiorowego doświadczenia, która podlega przekazowi w toku działań o charakterze dydaktyczno-wychowawczym. Kultura obejmuje bowiem ten zespól wzorów zachowania, którego przekaz (oraz asymilacja) wywołuje określone zmiany w po-

278

Roman Schulz

stępowaniu młodych ludzi, wzbogaca repertuar ich reakcji behawloial nych, powoduje kształtowanie się (rozwój) ich osobowości. Ujmując program jako zmiany wprowadzane przez podmiot do zachowań przedmiotu powinniśmy zatem mieć na uwadze fakt, że zmiany te nie są niczym innym jak nowymi — dla dorastającego pokolenia — wzorami zachowania, które komunikowane są przez podmiot i asymi-lowanc przez przedmiot w toku działań o charakterze dydaktyczno-- wychowawczym.

Zależność programu wychowania od celów edukacyjnych

Programy wychowania różnicują się w zależności od realizowanych przez podmiot celów edukacyjnych. Gdy celem tym jest odzwyczaić kogoś od palenia tytoniu, program obejmuje serię oddziaływań oraz odpowiadających im zmian w zachowaniach przedmiotu, doprowadzających (lub nie) do osiągnięcia wyznaczonego celu. Gdy zadaniem pedagogicznym jest nauczyć kogoś prowadzić samochód, kierować zakładem pracy lub obsługiwać komputer, program wychowania będzie obejmował wprowadzenie określonych zmian do zachowań osób uczących się.

Zróżnicowanie

programów

Programy mogą różnicować się pod wieloma względami: pod względem treści, zakresu, stopnia złożoności, radykalności itp. Proste cele edukacyjne nie wymagają skomplikowanych programów. Aby nauczyć kogoś jeździć na rowerze, nie trzeba przekazu i odb.oru licznych i złożonych wzorów zachowania. Ale nauczenie się języka obcego implikuje już program działania bardzo złożony i długotrwały. Z jeszcze bardziej rozbudowanym programem mamy do czynienia wówczas, gdy chodzi o ukształtowanie u całego dorastającego pokolenia obrazu świata, jakim dysponuje aktualnie społeczeństwo dorosłych.

Szczególnym przypadkiem programu wychowania jest jorogram edukacji szkolnej. W istocie jest to skomplikowany system programów, którego realizacja warunkuje należyte przygotowanie młodego pokolenia do życia w nowoczesnym społeczeństwie. Według Czesława Kupisiewicza (1980, s. 65) na program (treść) kształcenia szkolnego składa się „całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, ideologii, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole”. W określeniu tym widoczne jest powinowactwo programu z zasobem społecznego doświadczenia, które szkoła przekazuje uczniom.

Program działania oraz proces działania

Technologia wychowania. W każdym rodzaju ludzkiej aktyw-_g.ności można wyróżnić dwa aspekty: program działania oraz proces zdziałania. Program działania to — ogólnie biorąc — treść działania; w przypadku wychowania są to przekazywane wzory kulturowe; albo inaczej — zmiany, jakie należy wywołać i jakie wywołuje się w rzeczywistości w zachowaniach uczniów lub wychowanków, aby zaplanowa-

Elementy pedagogicznego obrazu wychowania