skanuj0011 (339)

30

namiętnością, brakiem zahamowań seksualnych"¹. Podobne nastawienie badaczka dostrzega w całej literaturze amerykańskiej, w której „pisarze prześcigają się w kodowaniu postaci kobiecych przy użyciu kolorów"² oraz odwołań do seksualności.

Hooks, reprezentująca radykalne, feministyczne poglądy, nie kwestionuje ważności doświadczeń czasów niewolnictwa i rasowej segregacji, lecz nie zgadza się na ciągłe traktowanie tożsamości Czarnych kobiet jak „synonimu wiktymizacji"³. W zamian proponuje ona położenie nacisku na „cudowne doświadczenie siostrzeństwa oraz emocjonalnej więzi między kobietami"⁴, zwłaszcza, że dzięki feminizmowi zyskały one możliwość zaistnienia jako grupa, w której „dopuszcza się różnice"⁵. Kobiety mogą otwarcie i szczerze mówić o ich doświadczeniu, opisując negatywne i pozytywne odczucia oraz refleksje, także te krytyczne, w odniesieniu do prac teoretycznych. Istotne dla Czarnego feminizmu było problemowe spojrzenie na Czarną podmiotowość kobiecą, bez odwoływania się do powszechnego rozumienia, co to znaczy być Czarną kobietą. Feminizm nawiązywał natomiast do afroamerykańskiej tradycji rozmów toczonych przez kobiety w zaciszu sfery domowej, podczas przygotowywania posiłków czy szycia patchworkowych kołder. Spotkania te nabierają w feministycznej refleksji znaczenia symbolicznego, uchodząc za formę integrującego rytuału. Szczególna rola przypada w tej integracji ustnym przekazom konsolidującym kulturę kobiet, wpisującym ich życiorysy w tradycję potraktowaną jako wzorzec indywidualnych tożsamości. Wszystkie te elementy zostały wykorzystane w Dau-ghters of Dusł, tworząc szkielet konstrukcji fabularnej i wizualnej filmu.

Dorobek Dash pokazuje, że pracom teoretycznym Czarnego feminizmu towarzyszyły dokonania Czarnych artystek, które w fikcyjnym świecie literatury i filmu konstruowały nowatorskie wersje tożsamości Czarnego ja. Twórczość Czarnych kobiet niezmiennie opiera się na przełamywaniu konwencjonalnych ograniczeń, wynikających ze „struktur dominacji, rasizmu, seksizmu, klasowego wyzysku i opresji, które były praktycznie niemożliwe do przetrwania przez Czarne kobiety, jeśli nie zaangażowały się one w znaczący opór"⁶. W przypadku Dash, oporem przeciwko hollywoodzkim normom można nazwać konsekwencję w podkreślaniu feministycznych poglądów, Czarnej podmiotowości i wynikającego z niej artystycznego indywidualizmu. Jej film lllusion, z jego zbuntowaną bohaterką, wydaje się wręcz programową realizacją tezy hooks, iż informowanie o Czarnych kobietach, które „śmiały wypracować radykalną podmiotowość"⁷ jest niezbędną częścią procesu „samoaktualizowania"⁸ Czarnej kobiecości. Nana Peazant z Daughters of Dust należy do tych kobiet, które „rozwinęły ich potencjał i wybrały bycie radykalnymi podmiotami"⁹. Dash swoimi filmami zdaje się odpowiadać zasygnalizowanemu przez hooks zapotrzebowaniu Czarnych kobiet na teoretyczne, literackie, filmowe wzorce „krytycznej tożsamości"¹⁰, której studiowanie i poznawanie pomogłoby im przekraczać kulturowe i normatywne granice ich tożsamości. Szczególnie mocno hooks eksponuje znaczenie kina, bowiem bardziej niż jakiekolwiek inne medium „determinuje ono to, jak postrzegana jest rasa czarna i czarni ludzie, i jak na nas reagują inne grupy, opierając się na tych konstruowanych i oferowanych im obrazach"¹¹. Ideologiczna natura fikcyjnej rzeczywistości sprawia, że efektom jej oddziaływania ulegają sami Czarni, zaczynający traktować się tak, jak zaobserwowali na ekranie.

Osiąganie przez Czarne kobiety samoświadomości ma polegać najpierw na poznaniu i zrozumieniu mechanizmów odpowiedzialnych za wytworzenie takich, a nie innych sposobów postrzegania kobiecości oraz kwestii rasowej. A w następnej kolejności, na przyswojeniu nowych sposobów myślenia o sobie jako podmiocie. Nacisk hooks na poznanie zasad kreowania tożsamości (etnicznej, kulturowej, płciowej), jest konsekwencją przekonania teoretyczki, że

Czarne kobiety mogą stworzyć radykalną podmiotowość jedynie poprzez opór wobec ustalonych norm i stawienie czoła polityce dominacji opartej na rasie, klasie i płci. Musimy wspólnie badać nasze doświadczenia i studiować je z feministycznego punktu widzenia¹².

Użyta przez Dash forma wielowątkowej opowieści, na którą składają się życiorysy kilku pokoleń, uznawana jest przez hooks za formę opo-

1

   Elżbieta H. Oleksy, Kobieta zu Krainie Dixie. Literatura i film. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1998, s. 79.

2

   Tamże, s. 80.

3

   bel hooks, Black Looks. Race and Representation. Boston: South End Press 1992, s. 44.

4

   Tamże, s. 45.

5

   Tamże.

6

   Tamże, s. 50.

7

Tamże, s. 56.

8

³¹ Tamże.

9

   Tamże.

10

   Tamże, s. 57.

11

   Tamże, s. 45.

12

   Tamże, s. 58.