skanuj0014 (242)

4. Naukowe podstawy prawnej ochrony przyrody 104

ków zwierząt bezkręgowych notowanych w Polsce i nieco mniej niż 10% liczby gatunków wymarłych i zagrożonych wpisanych na czerwoną listę trzy lata wcześniej (Głowaciński 2002). Warto dodać, że coraz liczniej zaczęły się także ukazywać opracowania poświęcone zagrożonym gatunkom pewnych grup systematycznych zwierząt, m.in. motyli (Dąbrowski i Krzywicki 1982), ważek (Łabędzki, Buczyński i Toń-czyk 1999) oraz słodkowodnych minogów i ryb (Witkowski i in. 1999).

Opis gatunków w czerwonych księgach

Konstrukcja polskich czerwonych ksiąg roślin i zwierząt jest w zasadzie podobna. Charakterystykę gatunku, zawartą na 2—3 stronach, otwiera symbol kategorii zagrożenia, łacińska i polska nazwa oraz fotografia lub(i) rysunek rośliny lub zwierzęcia. Następnie zawarte są uwagi taksonomiczne, informacje o rozmieszczeniu geograficznym (z wyjątkiem bezkręgowców) i występowaniu w Polsce, zilustrowane także na mapkach, oraz charakterystyka siedlisk i biologii gatunku, zwłaszcza związanej z rozmnażaniem. W księgach są zamieszczone dokładne lub szacunkowe dane o liczebności (wielkości) populacji i tendencjach jej zmian oraz przyczynach zagrożeń, a także wskazania lub sposoby ochrony, publikowane źródła informacji oraz angielskojęzyczne streszczenie podstawowych informacji o zagrożonym gatunku.

Opisy zwierząt są wzbogacone o dane historyczne i prognozy zmian populacji, a w przypadku gatunków wymartych w skali świata, tj. tura i tarpana, także o historię zaniku tych wspaniałych zwierząt, niewątpliwie z winy człowieka. Historia ta jest swoistym memento uświadamiającym konieczność podejmowania w porę działań ochronnych, ponieważ ratowanie szczątkowych populacji może się okazać spóźnione i nieskuteczne. Niewiele brakowało do całkowitej zagłady żubra, a w skali kraju bobra i wilka, oraz wielu gatunków roślin pozyskiwanych ze stanu dzikiego bez jakiegokolwiek umiaru.

4.3. Gatunki specjalnej troski

Sporządzanie i okresowe publikowanie czerwonych list ujawnia aktualny stan zagrożenia gatunków i ich wrażliwość na postępujące przeobrażenia środowiska oraz pozwala określić hierarchię potrzeb dotyczących ochrony różnorodności gatunkowej. Kolejne edycje czerwonych ksiąg, z reguły poprzedzone wieloma sympozjami i konferencjami naukowymi, są natomiast podstawowym źródłem naukowym wykorzystywanym w tworzeniu rozwiązań formalno-prawnych i podejmowaniu praktycznych przedsięwzięć w zakresie ochrony ginących lub zagrożonych gatunków. Obecność taksonu na czerwonej liście lub w czerwonej księdze nie oznacza, że powinien on podlegać ochronie gatunkowej, realizowanej wyłącznie lub głównie za pomocą prawnego zakazu bezpośredniego zabijania lub niszczenia należących do niego osobników. Większość gatunków ginie z powodu niszczenia i zanikania środowisk ich życia, dlatego skuteczniejszym rozwiązaniem jest w takich przypadkach ochrona siedlisk zagrożonych gatunków, np. w parkach narodowych, rezerwatach