skanuj0029

164 Marcel Mauss

Wszystkie te zjawiska są zarazem prawne, gospodarcze, religijne, a nawet estetyczne, morfologiczne itd. Są one związane z prawem - z prawem prywatnym i publicznym, z moralnością zorganizowaną i płynną; są one ściśle obowiązkowe lub po prostu chwalone i ganione, są zarazem polityczne i domowe, dotyczą klas społecznych, jak również klanów i rodzin. Wiążą się one z religią - z religią w sensie ścisłym, z magią i animizmem oraz z płynną mentalnością religijną. Są one związane z gospodarką, albowiem idea wartości, użyteczności, bogactwa, interesu, zbytku, nabycia, gromadzenia, a także idea spożycia, a nawet idea czystego, często zbytkownego wydawania, są w nich wszechobecne, chociaż są tam rozumiane inaczej niż u nas dziś. Ponadto instytucje te mają doniosły aspekt estetyczny - aspekt, od którego rozmyślnie abstrahowaliśmy w tym studium; ale tańce, które się tam wykonuje, pieśni i wszelkiego rodzaju występy, przedstawienia dramatyczne pokazywane przez jeden obóz drugiemu i przez jednego sprzymierzeńca drugiemu, różnorodne przedmioty, które wytwarza się, używa, zdobi, gładzi, gromadzi i przekazuje z lubością, wszystko, co otrzymuje się z radością i przedstawia z powodzeniem, same uczty, w których wszyscy uczestniczą - wszystko: żywność, przedmioty i usługi, nawet szacunek, jak mówią Tlingitowie - wszystko jest źródłem przeżyć estetycznych, a nie tylko tych, które należą do porządku moralności czy interesu⁴⁰. Jest to prawdziwe nie tylko w odniesieniu do Melanezji, lecz jeszcze bardziej, gdy mowa o tym systemie, którym jest potlacz amerykańskiego północnego zachodu, jeszcze bardziej zaś w związku ze świętem-targiem święta indoeuropejskiego⁴¹. Wreszcie są to, jasno widzimy, zjawiska morfologiczne. Wszystko dzieje się w trakcie zgromadzeń, jarmarków i targów, a przynajmniej podczas zastępujących je świąt. Wszystkie te święta wymagają istnienia stowarzyszeń, które trwać będą dłużej niż okres skupienia społecznego, jak potlacze zimowe u Kwakiutlów, bądź wiele tygodni, jak ekspedycje morskie Melanezyjczyków. Ponadto potrzebne są drogi, a przynajmniej ścieżki, morza i jeziora, po których można spokojnie się poruszać. Potrzebne są przymierza plemienne, międzyplemienne czy międzynarodowe, commercium i connubium⁴².

Są to więc więcej niż tematy, więcej niż elementy instytucji, więcej niż złożone instytucje, a nawet więcej niż systemy instytucji podzielonych na przykład na religię, prawo, gospodarkę itd. Są to „całości”, całe systemy społeczne, których funkcjonowanie próbowaliśmy opisać. Widzieliśmy społeczeństwa w stanie dynamicznym czy fizjologicznym. Nie badaliśmy ich w' stanie jak gdyby

⁴⁰    Por. „magię piękności” w trobriandzkim kula (zob. Malinowski, Argonauci Zachodniego Pacyfiku, dz. cyt., s. 397 i nast.). „Nasz partner patrz)' na nas, widzi, że nasze twarze są piękne; on rzuca w nas raygtkc” tamże, s. 398. Por. Thunrwald o stosowaniu pieniądza jako ozdoby (zob. tegoż, Forschungen auf den Salomo Inseln, dz. cyt., s. 39). Por. wyrażenie Prachtbaum (w: tamże, s. 144, w. 6 i 13, s. 156, w. 12) jako nazwę mężczyzny lub kobiety ozdobionych monetami. Gdzie indziej wódz określany jest mianem „drzewa”, (zob. tamże, t. 1, s. 298, w. 3). Gdzie indziej ozdobiony mężczyzna wydziela piękny zapach (zob. tamże, t. I, s. 192, w. 7, 13-14).

⁴¹    Targ na narzeczone; pojęcie święta, feria, jarmark.

⁴²    Por. Thurnwald, Forschungen auf den Salomo Inseln, dz. cyt., s. 36.

zastygłym, statycznym czy raczej trupim; w jeszcze mniejszej mierze rozkładaliśmy je i rozcinali na reguły prawa, mity, wartości i ceny. Właśnie rozpatrując całość, mogliśmy dostrzec to, co istotne: ruch całości, jej aspekt żywy, przelotną chwilę, gdy społeczeństwo, gdy ludzie uczuciowo zdobywają świadomość siebie samych i swej sytuacji względem innych. W tym konkretnym obserwowaniu życia społecznego widzimy drogę do znalezienia samych faktów, których tymczasem tylko się domyślamy. Naszym zdaniem, nie ma nic bardziej pilnego i płodnego niż takie badanie faktów społecznych.

Zalety tego badania są dwojakie. Po pierwsze zatem, zaleta ogólności, albowiem owe związane z ogólnym funkcjonowaniem społeczeństw fakty mogą prawdopodobnie okazać się bardziej powszechne niż różne instytucje, różne tematy tych instytucji, zawsze mniej lub bardziej przygodne, zabarwione kolorytem lokalnym. Przede wszystkim chodzi tu jednak o zaletę realności - w ten sposób zdobywa się bowiem umiejętność widzenia samych rzeczy społecznych, w konkrecie - takich, jakimi one są.

Widzi się je w ruchu, jak w mechanice widzi się masy i systemy, jak w morzu widzi się głowonogi i anemony. Postrzegamy wielość ludzi i poruszające ich siły, a ludzie ci unoszą się w swoim środowisku i swych uczuciach.

Historycy słusznie zarzucają socjologom, że dają się ponieść zbyt dużej skłonności do abstrakcji i że przesadnie odrywają od siebie różne składniki społeczeństwa. Trzeba postępować, jak oni: obserwować to, co jest dane. Otóż tym, co dane, są Rzym, Ateny, tym, co dane, jest przeciętny Francuz czy Melanezyjczyk z określonej wyspy, a nie modlitwa czy prawo samo w sobie. Po okresie, gdy socjologowie z konieczności zbyt wiele dzielili i abstrahowali, trzeba, by nastał czas, gdy spróbują odtworzyć całość - w ten sposób zdobędą płodne dane, wypracują też formę satysfakcjonującą psychologów. Ci ostatni odczuwają bowiem wyraźnie swój przywilej; zwłaszcza zaś psychopatologowie mają pewność, że badają konkret. Wszyscy badają lub powinni obserwować zachowanie bytów całościowych, a nie podzielonych na władze. Trzeba ich naśladować. Badanie konkretu, który jest tym, co kompletne, jest możliwe - i jeszcze bardziej zniewalające, i jeszcze więcej tłumaczące w socjologii. Obserwujemy całościowe i zbiorowe reakcje liczbowo określonych ilości ludzi, bytów całościowych i złożonych. Również my opisujemy to, czym oni są w swych organizmach i psychice, a zarazem opisujemy zachowanie tej masy i odpowiadające mu psychozy: uczucia, idee, akty woli tłumu czy zorganizowanych społeczeństw i ich podgrup. Również my widzimy ciała i reakcje tych ciał, których idee i uczucia są zazwyczaj interpretacjami, a rzadziej - motywami. Zasadą i celem socjologii jest postrzeganie całej grupy i całego jej zachowania.

Nie mieliśmy czasu - byłoby to nieuzasadnionym poszerzaniem ograniczonego tematu - na podejmowanie próby dostarczenia już teraz głębokiego morfologicznego podłoża wszystkich wskazanych przez faktów. Zapewne jednak użyteczne byłoby przynajmniej przykładowe wskazanie metody, którą chcielibyśmy się kierować - w jakim kierunku kontynuowalibyśmy te badania.