skanuj0030 (135)

110 Antropologia strukturalna

dziczenie po żonie brata matki). W strukturze tego rodzaju stosunek wujostwa pozostaje uchwytny, ale nie góruje już nad innymi. W strukturach o jeszcze większej złożoności może on zatrzeć się lub zlać z innymi stosunkami. Ale właśnie dlatego, że należy on do struktury elementarnej, stosunek wujostwa ponownie ukazuje się w sposób wyrazisty, a nawet ulega przejaskrawieniu, ilekroć rozważany system wchodzi w fazę krytyczną, bądź dlatego, że ulega gwałtownym przemianom (północno-zachodnie wybrzeże Pacyfiku), bądź z tej racji, że znajduje się w punkcie kontaktów i konfliktów między głęboko odmiennymi kulturami (Fidżi, Indie Południowe), bądź wreszcie wtedy, gdy przeżywa śmiertelny kryzys (średniowiecze europejskie).

Należałoby wreszcie dodać, że te symbole, pozytywny i negatywny, których używaliśmy w przedstawionych wykresach, są nadmiernym uproszczeniem, które może być przyjęte- tylko jako jeden z kroków dowodu. W rzeczywistości system postaw elementarnych zawiera przynajmniej cztery człony: postawę miłości, troskliwości i spontaniczności oraz postawę płynącą ze wzajemnej wymiany świadczeń, a poza stosunkami dwustronnymi dwie postawy jednostronne: postawę dłużnika i postawę wierzyciela. Inaczej mówiąc: wspólnota (=), wzajemność (±), prawo (+) i zobowiązanie (—). Wzajemne stosunki tych czterech zasadniczych postaw są przedstawione na Rys. 2.

W wielu systemach stosunek między dwiema jednostkami wyraża się często

nie przez jedną, lecz przez wiele postaw, -_+_^

tworząc niejako ich wiązkę (tak np. w Tro-briandach między mężczyzną a kobietą występuje wspólnota oraz wzajemność).

Mamy tu dodatkowy powód, który spra-    _{Rvs 2}

wia, że podstawowa struktura może być trudna do odnalezienia.

*

* *

Próbowaliśmy pokazać wszystko, co dotychczasowa analiza zawdzięcza mistrzom socjologii ludów pierwotnych. Trzeba jednak podkreślić, że w najbardziej podstawowym punkcie oddala się ona od ich nauki. Przytoczymy dla przykładu Radcliffe-Browna:

..Strukturalną jednostkę, z której zbudowane jest pokrewieństwo. stanowi grupa, której nadam nazwę «rodziny elementarnej»; składa się ona z mężczyzny, jego żony oraz ich dziecka lub dzieci ... Istnienie rodziny elementarnej wyznacza trzy szczególne rodzaje stosunków społecznych: stosunek między rodzicami a dziećmi, między dziećmi tych samych rodziców (rodzeństwem) oraz między mężem a żoną jako rodzicami tego samego dziecka lub dzieci... Trzy stosunki istniejące w obrębie rodziny elementarnej stanowią to. co określę jako porządek pierwotny. Stosunkami z porządku wtórnego są te, które zależą od powiązania dwóch rodzin elementarnych przez wspólnego członka, i są takie, jak ojciec ojca. brat matki, siostra żony itd. Do porządku trzeciorzędowego należą takie stosunki, jak syn brata ojca czy żona brata matki. Jeśli dysponujemy informacją genealogiczną, możemy w ten sposób ustalić stosunki czwartego, piątego czy n-tego rzędu.” ⁴³

Wypowiedziana w tym fragmencie idea, że rodzina biologiczna stanowi punkt wyjścia, wokół którego wszelkie społeczeństwo buduje swój system pokrewieństwa, nie stanowi na pewno własności angielskiego mistrza; żadna inna nie zyskałaby dziś sobie większej jednomyślności. Żadna inna nie jest też, naszym zdaniem, bardziej niebezpieczna. Niewątpliwie rodzina biologiczna jest obecna i przedłuża się w społeczeństwie ludzkim. Ale tym, co nadaje pokrewieństwu jego znamię faktu społecznego, nie jest to. co zachowuje ono z natury; jest tym zasadniczy krok. przez który ono się od niej odłącza. System pokrewieństwa nie polega na obiektywnych związkach filiacji lub więziach krwi zachodzących między jednostkami: istnieje on tylko w świadomości ludzi, jest arbitralnym systemem przedstawień. a nie spontanicznym rozwinięciem sytuacji faklycz-