skanuj0030 (99)

4. Naukowe podstawy prawnej ochrony przyrody

120 systemy można identyfikować i diagnozować. Autor ten wysuwa następujące argumenty na uzasadnienie swojej tezy:

Roślinność jako wyznacznik typu i stanu ekosystemu

Pojęcie i struktura ekotonu

■    roślinność jako sldadnik biocenozy, obejmujący grupę producentów materii organicznej jest tym ogniwem, które włącza przepływ energii i dzięki produkcji pierwotnej decyduje o produktywności całego układu;

■    bogactwo gatunkowe roślinności z reguły decyduje o bogactwie gatunkowym świata organizmów heterotroficznych; wyjątki od tej reguły są nieliczne i dotyczą ekosystemów, do których nie docierają promienie słoneczne, pozbawionych poziomu producentów, np. jaskiń lub głębin morskich, funkcjonujących dzięki materii organicznej dopływającej z zewnątrz;

■    roślinność jest najistotniejszym elementem ekosystemu określającym jego poziomą i pionową strukturę przestrzenną, decydującym tym samym w dużym stopniu o rozmieszczeniu zwierząt;

■    rośliny, wskutek bezpośredniego wpływu na mikroklimat i glebę, są głównym czynnikiem modyfikującym siedlisko i przekształcającym je w swoisty dla danego ekosystemu biotop;

■    rośliny i ich zgrupowania są najbardziej syntetycznym wykładnikiem ekosystemu i jego elementem stosunkowo łatwo dostępnym w bezpośrednich badaniach. Roślinność rzeczywista jako składnik ekosystemu jest także najważniejszym elementem uwzględnianym m.in. w ocenie stopnia jego zagrożenia, kierunku i tempa przemian, rodzaju i nasilenia antropogenicznych przekształceń. Powinna być także podstawą lub istotnym kryterium w wyborze ekosystemów wymagających ochrony prawnej (i zwykle tak jest), a później w ocenie skuteczności stosowanych metod ochrony. Z koncepcji W Matuszkiewicza (1974) wynika, że na określonym obszarze występuje tyle ekosystemów ile fitocenoz, czyli realnie istniejących płatów zbiorowisk roślinnych¹, a o zróżnicowaniu ekosystemowym obszaru świadczy liczba wyróżnionych typów fitocenoz. W praktyce jednak wyznacznikami ekosystemów są często kompleksy drobnopowierzdunowych fitocenoz (np. mszary torfowiskowe), w niektórych wypadkach także wyraźnie wyodrębnione typy środowisk (np. jezioro, rzeka lub wydma).

Wyznaczenie granic między dwoma naturalnie ukształtowanymi ekosystemami w terenie na ogół nie jest łatwe, zazwyczaj bowiem granice te są nieostre i mają charakter strefy przejścia — ekotonu, który zamieszkują gatunki roślin (a także zwierząt, grzybów i mikroorganizmów) przywiązanych zasadniczo do jednego lub drugiego ekosystemu, a ponadto gatunki swoiste wyłącznie dla tej strefy. Ekoton bywa traktowany jako jeden ze strukturalnych elementów ekosystemu lub jako układ odrębny, chociaż zależny od właściwości sąsiadujących z sobą ekosystemów. Działalność człowieka wpływa na zmniejszenie udziału szerokich ekotonów na rzecz

1

Zbiorowisko roślinne - pojęcie używane zarówno w znaczeniu abstrakcyjnego typu fitocenozy, czyli płatu roślinności, jak i „konkretnego" zbiorowiska współwystępujących roślin różnych gatunków, czyli fitocenozy.