skanuj0035

62    3, M0toiy pmgnorowanls ttoaunków męągynąr»drmytJi

procedur. operacji i /.iiNad badania, upartych na jednej lub najczęściej - na wielu metodach.

3.1. Uwagi wstępne

Prognozowanie jest ściśle związane z ludzką działalnością, gdyż; ta zawszeć kici uje się ku przyszłości. Każde działanie ludzkie wiąże się z niepewnością, gdyż przyszłość jest przed nami zakryta i możemy się o niej wypowiadać tylko z określonym przybliżeniem. W literaturze ekonomicznej długie tradycje ma ujmowanie niepewności jak gdyby w dwóch wymiarach poprzez wyróżnienie niepewności -i ryzyka. Jak podaje Encyklopedia organizacji i zarządzania, ryzyko to sytuacja, gdy co najmniej jeden z elementów składających się na nią nic jest znany, ale znane jest prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Prawdopodobieństwo to może być albo wymierne, albo tylko odczuwane przez podejmującego decyzję. Warunki ryzyka występtjją tylko wtedy, kiedy istniejące doświadczenia z przeszłości doty--czącc podobnych zdarzeń można porównać z obecną sytuacją⁵.

Według (ego samego źródła niepewność to sytuacja, gdy nie można określić,; jakie elementy (ani wskazać przynajmniej niektórych z nich) składają się na tę sytuację, jaka jest ich wartość ani jakie jest prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Tako sytuacja często występuje w przypadku problemów, które nie pojawiły się w przeszłości, a charakteryzują się dużym stopniem złożoności. Podobnie jak w sytuacji ryzyka niepew ność może być subiektywna. Ij. odczuwana jedynie przez podejmującego działanie, lub zobiektywizowana, tj. określana w stosunku do rzeczywistości, w której podejmowane są działania¹.

Próbuje się też mówić o głębokiej niepewności. Głęboka niepewność występuje wtedy, gdy analitycy nic mają wystarczającej wiedzy albo nie mogą podjąć decyzji co do I) właściwych modeli opisujących interakcje między zmiennymi systemu, 2) rozkładów prawdopodobieństw’ reprezentujących niepewność odnośnie do kluczowych zmiennych i parametrów modelu i/lub 3) pożądalności alternatywnych wyników'.

Ludzie często są wystawiani na głęboką niepewność; często reagują trafcie, opierając się na intuicji lub doświadczeniu. Zwykle stosują jakieś formy twórczego rozwiązywania problemów albo korzystają z zasad praktycznych (rules of ihiimb), co służy juko stirogat złożonych kalkulacji. Czasem mają też opracowane procedury budowania i testowania planów oraz procedury i sposoby ich za-stosowania. W czasie kubańskiego kryzysu rakietowego rozważano alternatywne ciągi działania przez zestawianie ich ze scenariuszami ,.co by było, gdyby” w celu poszukiwania słabości w proponowanych planach. Takie działania często kończą się sukcesem, ponieważ najlepszą odpowiedzią na głęboką niepewność l«'« ttfialcKiH. której »ię raczej mc optymalizuje wobec drobiazgowo przewidywanej przyszłości. ale która jest zarówno dobrze przygotowana na różnorodność odmiennych przyszłości, jak i zdolna do zmieniania się w czasie w miarę napływu nowych informacji'.

Odróżnianie ryzyka od niepewności zaproponował amerykański ekonomi-atu Frank II. Knight (1885-1972) w opublikowanej w 1921 roku (na podstawie doktoratu obronionego w 1916 roku) książce Ryzyko, niepewność i zysk {Rlik. I m rrtuinty om/ Profil)*. Sądzę, że dla potrzeb przedmiotu taka dystynkcja nie )nl konieczna.

Nieco inne podejście, bardziej nam przydatne, prezentuje Tadeusz Pszczołow-ski. Jest bardziej subiektywistyczne; za niepewność uznaje on brak stanowczego przeświadczenia, żc tak było, jest lub będzie; w stosunku do własnego d/iatama brak przekonania, że określony sposób działania przy użyciu danych zasobów doprow adzi do celu. Przeciwieństw em niepewności jest pewność¹* / kolei r> tyko lo prawdopodobieństwo zajścia zdarzenia ocenianego negatywnie Pr/e ciwieństwem ryzyka jest szansa". W tym ujęciu ryzyko traktowane >esi gku zagrożenie.

Niepewność i ryzyko wiążą się z zagadnieniem prawdopodobieństwa ••*••• k tywnego i subiektywnego. W 1763 rolni Thomas Bayes oraz Pwne Simon dt I aptacc w 1795 (następnie także Knight w 1921) określili prawdopodobieństw* subiektywne jako miarę braku wiedzy' przy podejmowaniu decyzji Jest lo »l* rja cpislemologlczna; losowość jest zjaw iskiem wiedzy bądź jej braku Innymi •Iowy, prawdopodobieństwo subiektywne jesl w rzeczywistości miarą ..braku wiedzy" o warunkach, które wpływują na dane zdarzenie, i dlatego jodynie io pic/cntujc nasze przekonania o tym eksperymencie¹*.

Prawdopodobieństwo obiektywne (klusyczne) interpretuje się jako c/ęsioit* występowania zdarzeń sprzyjających w zbiorze wszystkich możliwych zdarzeń. W praktyce bardzo trudno jc ustalić, często po prostu niepodobna. Próbą wyjścia / tego kłopotu jest koncepcja prawdopodobieństwa subiektywnego.

Podejście do prawdopodobieństwa subiektywnego ewoluowało. Wcześniejsi mitor/y traktowali prawdopodobieństwo jako stopień wiary (czy ufności), że dunc zjawisko zrealizuje się, ale ten stopień wiary uznawali za „racjonalny". ()/nac/ało to, ż.c powinien on w stosunku do określonych zjawisk i w określonych okolicznościach być identyczny dla wszystkich podmiotów podejmujących tleey/ję. Bardziej współczesne ujęcie prawdopodobieństwa subiektywnego traktuje i /cc/ podobnie, ale uznaje, że może się ono różnić dla poszczególnych podmiotów podejmujących decyzję".

^a ImUt. s. 4-5.

* /i* W. SlBŚioin. //ahmm%Ui itaMnla^. PWE. Wkuwi 1991, \ 420-

"ZskT.PMcaoloa^lMiair>tśjnbpybivfapi....ś/.cjl,i 134.

^u Zob. lamie. • 211

p«w J. Omk MuuWślMSinii K » hm grMpm>ri««, rwt tfoprrtiim ot u:

UwSitiii laAwlftWMii siMeśnk o* U*" iwfim/mi Jtak i Knśyr, aą 2005. • 7.

•• pw W    PWI tonn 1*11. • ul

1

   Zob. Encyklopedio mjfanuacji i soruptania, PWE, Warszawa I9H2, a, 456.

*    Zob. uunt¹.

' H. L,    N 1'mmm i. Z. C Ikuin.Shapaw /¹«• Nut One //¹«<tyi, a. 3.