skanuj0039 (39)

80 N4I > \<l AK IA( H I I I'/M< H

4. Przymus (gwałt, yiolenlia)

Przy mus, gw ałt zachodzi wtedy, kiedy dana osoba spełnia określony czynność pod fizycznym naciskiem ze strony innej osoby, ale wbrew własnej woli.

Zależnie od tego, jak się przedstawia wewnętrzna postawa osoby przymuszonej oraz jej zewnętrzne zachowanie się. rozróżnia się, tzw. przymus bezwzględny oraz przymus względny. Przymus bezwzględny zachodzi wówczas, gdy opór woli jest wszechstronny, a więc wyraża się zarówno w braku wewnętrznego przyzwolenia, jak i w zastosowaniu zewnętrznych środków' oporu. Gdy jeden z tych czynników nie spełnia stawianych mu wymagań, mamy do czynienia z przymusem względnym.

Jeżeli chodzi o wpływ omówionych tu form przymusu na dobrowol ność aktu, sprawa, podobnie jak poprzednio, jest jasna. Przymus bczwzględ ny znosi tę wolność całkowicie, człowiek nic ponosi za taki czyn żadnej odpowiedzialności, przymus zaś względny wolność tę zmniejsza, ale jej nie znosi z uwagi na niekonsekwentną obronę.

Przeszkody habitualne

1. Błędne opinie i uprzedzenia (falsae opiniones. />ersuasiones)

Do tej kategorii zaliczamy silne przekonania umysłowe niezgodni z obiektywną prawdą moralną, a wykształcone w wyniku wychowania czy wpływów środowiska (otoczenie, literatura, środki masowego przekazu itp). Specyficzną formą takiego właśnie stanu zafałszowanej świadomości moralnej są opisane przez D. v. Hildebranda'* tzw. „substy tuty", czyli „pseudonormy”. Wpojone człowiekowi błędne normy, wykształcone pod wpływem fałszywych ideologii politycznych, bywają prze żywane jako moralnie kategorycznie obowiązujące nakazy. W konsekwen cji wyzwalają one w ludzkich osobnikach gotowość do spełniania aktów nawet obiektywnie głęboko niemoralnych w imię błędnie rozumianego posłuszeństwa władzy państwowej bądź innego autorytetu. Jest jasne, zr wszystkie w kategorii błędnych opinii i uprzedzeń zawarte przeszkód) wytwarzają ostatecznie trwały stan niewiedzy, którego wpływ na rozum

¹* Por. T Biesaga SDB. Spór o normf morał unici, Kraków I99X. \ 70-71.

iklu wygląda zasadniczo lak samo, jak w przypadku następnej prac-,,k. «lv mianowicie nałogów.

• Wrodzone skłonności i nałogi (habitus. propensiones)

w i ml/onc skłonności wyrażają wynikły z fizycznej i psychicznej kon-i11 * |i człowieka pociąg do wykonywania określonych czynności (np. ii no .c do marayciclstwa, uporu). Skłonność wrodzona jest w ięc w grun-„ . .. zy swoistym nastawieniem, czyli predyspozycją woli w kierunku ..».. l.-nego działania. Z tą skłonnością zazwyczaj idzie w parze równo-.m zdolność do przeżywania odpowiednich stanów uczuciowych i one .,.. i d I.inności najwidoczniejszym przejawem. Obok wrodzonych skłon-

......i ni działanie człowieka wpływają jeszcze tzw. nawyki. Przyswaja je

., i.....do wiek przez częste spełnianie określonych aktów, dzięki czemu

„ i.||M w końcu stałą gotowość woli do ich ponawiania. Taka gotowość " u i właśnie nawyk. Nawyk więc najczęściej jest kończową fazą pcw-. , i i >cc u. którego formę wyjściową stanow ią wrodzone skłonności.

»wyki mogą być dobre lub złe, zależnie od tego, z jakiego działania .., /u. i n biorą swój początek. Jeżeli ukształtowane zostały w następstwie łiiiiini.i aktów etycznie dobry ch, wówczas oznaczają stan cnoty moral-.., i. m-Ii zaś wynikły z aktów moralnych złych, stanowią we w łaściwym , lnu a znaczeniu nałogi. Nałóg jest więc nawykiem moralnie ujem* ■i \ mi i dlatego pełni rolę przeszkody w działaniu moralnym. Jednakowoż . ..i n uyo wpływu na rozumny charakter aktu zależy od tego, czy czło-.. i • pici wszych fazach nabywania nałogu zdawał sobie sprawę z przy-i s. l< n r.tępstw swego postępow ania, czy też stało się to bez jego w iedzy . .. ..li leżeli więc wpadł w nałóg w sposób świadomy (nałóg taki zwie się u * n duciem świadomym), to rozumność poszczególnych aktów spełnia* i., i. • •.unie już nabytego nałogu ulega przynajmniej odpowiedniemu

....... i . ■ iiiii, a nawet, choć wyjątkowo, całkowitemu skrępowaniu. Nato-

H .1 u pełni rozumnymi były akty, za pomocą których dany podmiot nara-■ ' . im nałóg. Niceo inaczej przedstawia się sprawa przy tzw. nałogach i, mwnlnych nabytych w sposób bezwiedny. Zmniejszają one rozum-ii t .ii ii.ikter spełnionych pod ich wpływem aktów lub całkowicie go zno-.«« żadnych dodatkowych następstw.

r.'dk icsla się jeszcze w filozofii moralności fakt, żenić wszystkie nało-

\ /dolne z jednakową siłą oddziaływać na duchowe władze człowieka i ik ■ • niektóre z nich, te mianow icie, którym towarzyszą silne doznania •i»* urn znych władzach człowieka, przyćmiewają z wielką siłą działanie