skanuj0039 (80)

86

Hausner urodziła się w 1972 roku, w Wiedniu. Początkowo studiowała psychologię, co jest nie bez znaczenia, zwłaszcza jeśli przyjrzymy się precyzji, z jaką reżyserka kreśli portrety swoich bohaterek oraz jak świadomie buduje emocjonalną mapę ich zachowań. Jeszcze podczas studiów Hausner zainteresowała się kinem (w tym okresie zaczęła tworzyć pierwsze, amatorskie filmy krótkometrażowe). Później postanowiła zająć się kinem „na poważnie" i rozpoczęła studia reżyserskie w Wiedniu (Universitat ftir Musik und Darstełlende Kunst). Jednym z jej wykładowców (i, jak się później okazało, mistrzów) był Michael Haneke. Po jej niezwykle udanym, szkolnym filmie Flora (1996), który zdobył m.in. nagrodę Leoparda Jutra w Locarno i pokazywany był na wielu międzynarodowych przeglądach i festiwalach, do współpracy reżyserskiej przy Funny Games (1997) Michael Haneke zaprosił właśnie Hausner.

Po zakończeniu współpracy z Michaelem Haneke, Jessica Hausner nakręciła krótkometrażowy film Inter-View (1999), który otworzył jej drogę do światowej kariery. Pokazany na canneńskim festiwalu Cinefonda-tion (festiwal studencki, w którym nagrodą jest projekcja pierwszego pełnometrażowego filmu zwycięzcy podczas festiwalu) nie tylko zwyciężył, ale i spowodował spore zainteresowanie młodą reżyserką. Jej pierwszy pełnometrażowy film Lovely Rita (Urocza Rita, 2001) został więc pokazany w Cannes w sekcji Un Certain Regard. W tej samej sekcji w 2004 roku zaprezentowano jej kolejny film Hotel (2004). Warto zwrócić uwagę, iż oba były współprodukowane przez firmę coop99 Filmpro-duktion stworzoną przez czwórkę wspólnie studiujących w Wiedniu przyjaciół: Barbarę Albert (aktywną reżyserkę), Martina Gesehalta (operatora), Antonina Svobodę (producenta) i Jessicę Hausner właśnie. Dzięki wspólnej inicjatywie bez przeszkód mogły powstać obrazy bezkompromisowe i nie komercyjne.

Trudno dokładnie określić, jak mocny wpływ na jej twórczość miał Michael Haneke, najwybitniejszy chyba z żyjących austriackich reżyserów. Nie ulega wątpliwości, że to właśnie on inspirował bezpośrednio twórczość młodej reżyserki, kształtując jej wrażliwość, umiejętność analitycznego przyglądania się rzeczywistości, a nade wszystko ucząc precyzji przekazu i klarowności wypowiedzi. Nawet jeśli nie była to inspiracja świadoma to widać ją wyraźnie przede wszystkim w drugim filmie Hausner - w Hotelu. W debiutanckim Lovely Rita reżyserka wyraźnie wykorzystuje jeden z ulubionych wątków Hanekego - przemoc. Jednak już sam sposób odczytania tego tematu, opracowanie go i przenicowanie norm moralnych, zostaje przez reżyserkę dokonane w sposób twórczy i dalece odbiegający od optyki dominującej u twórcy Pianistki (La Pianistę, 2001). Jednak najważniejszą lekcją, jaką Hausner mogła odebrać od Hanekego, była umiejętność przedziwnego, nie do końca wyrażonego wprost, manipulowania widzem, odbiorcą, współtwórcą sensów. Należy tu jednak - z całą stanowczością - podkreślić, że Haneke nigdy reżyserki nie zdominował, nie narzucił jej swojej wizji kina, nie zawładnął jej wyobraźnią, nie zbudował sposobu opowiadania przez nią historii. Być może wyzwolił jedynie drzemiące w niej siły i pozwolił przemówić swoim własnym, mocnym głosem. Filmy Hausner - trudne, mroczne, pozbawione szaleńczo wartkiej akcji, mogą być swobodnie odczytywanie w kategoriach kina beztrosko, lecz świadomie, toczącego rozgrywkę z widzem-intelektualistą. Jednak o ile Haneke, bawiąc się filmową formą, wytrąca publiczność z wygodnej pozycji widza wszechwiedzącego, panującego nad przekazem (np. w scenie „cofania czasu" w Funny Games), o tyle Hausner stwarza iluzję absolutnie czystego przekazu, opartego na realizmie, w którym właściwy sens ujawnia się dopiero po zdarciu pierwszej, powierzchownej warstwy narracji. Reżyserka wydaje się robić więc krok dalej, ale i starannie ukrywać się za zasłoną sensów i pozornej akcji.

Oba pełnometrażowe filmy Hausner są obrazami już w pełni dojrzałymi, zaskakującymi nie tylko swoją formą, ale nade wszystko treścią. Oba, choć w odmienny sposób, balansują pomiędzy eksperymentem a świadomym kreowaniem wewnętrznej logiki nierzeczywistego, wykreowanego, teatralizowanego (zwłaszcza w Hotelu) świata. Wydaje się również, że dopiero złożone razem tworzą pełny obraz jej możliwości reżyserskich. Nie może być przypadkiem, że oba w oryginalny i niebanalny sposób, opowiadają historie młodych kobiet i być może to właśnie postacie kobiecych bohaterek są elementem wiążącym oba obrazy i spinającym je w konsekwentną, autorską wypowiedź - krytykę współczesnej Austrii.

Fabularny debiut Hausner - Lovely Rita - świadczy o tym najdobitniej. Od pierwszego kadru patrzy na widza z ekranu nastolatka o mrocznym, agresywnym, wręcz wrogim spojrzeniu. Rita jest postacią, która nie potrafi wpisać się stereotyp „grzecznej dziewczynki" i - z powodu swojego nieprzystosowania - nienawidzi otaczającego ją świata, którego uosobieniem i symbolem są dla niej zimni rodzice o mieszczańskich poglądach, zakorzenieni w katolickiej, austriackiej klasie średniej. Rita nie potrafi sprostać wymaganiom kultury, w której jest zanurzona - nie potrafi wpisać się w przydzielone jej przez kulturę role: „dobrej córki", „dobrej uczennicy", „dobrej koleżanki". Piętnastolatka szuka akceptacji w miłości, której zasad (również w pewnej mierze będących przecież kulturowym konstruktem) do końca nie rozumie. Próbuje więc zainteresować sobą młodszego od niej chłopca i dużo od niej starszego, w pełni