skanuj0044 (59)

4. Naukowe podstawy prawnej ochrony przyrody

134

Problemy prawnej ochrony krajobrazów

Podziały regionalne kraju a sieć obszarów chronionych

Regionalizacja

fizyczno-

geograficzna

Wobec silnych procesów homogenizacji i fragmentacji krajobrazów na różnych kontynentach i w poszczególnych krajach dostrzega się obecnie potrzebę ochrony ocalałych fragmentów zarówno krajobrazów naturalnych, jak i powstałych w wyniku wielowiekowego tradycyjnego użytkowania ziemi. Wielość poglądów na temat krajobrazu, a w konsekwencji także różne koncepcje delimitacji krajobrazów w terenie i różne poglądy na ich typologię, nie ułatwiają analizy zróżnicowania naszego kraju na poziomie ponadekosystemowym oraz obiektywnej oceny przyrodniczej i kulturowej wartości poszczególnych typów, uzasadniających konieczność lub celowość objęcia ich ochroną prawną. Terminologiczny chaos w pracach naukowych sprawia, że także w aktach prawnych krajobraz definiowany jest rozmaicie, a ogólnie przyjętego systemu ochrony zróżnicowania krajobrazowego kraju dotychczas nie opracowano. Braki i niejednoznaczności w sferze teorii nie przeszkodziły jednak w ustanowieniu różnych form ochrony krajobrazu i ich rzeczywistej ochronie (zob. rozdz. 9).

W ocenie stanu zachowania przyrody, planowaniu ochrony dużych obszarów oraz w analizie przestrzennego rozmieszczenia różnych form ochrony przyrody w skali całego kraju przydatny jest regionalny punkt widzenia. Coraz częściej bowiem podkreśla się, że jednym z istotnych elementów, który należałoby uwzględnić w ocenie istniejącej lub projektach docelowej sieci obszarów wyznaczonych do ochrony poszczególnych typów ekosystemów lub krajobrazów powinna być ich reprezentatywność regionalna. Oznacza to, że każda przestrzenna jednostka geograficzna lub region — zdefiniowany przez J. Kondrackiego (1977) jako obszar charakteryzujący się terytorialną całością i wewnętrzną spójnością na skutek położenia geograficznego oraz jedności procesów geologicznych, geograficznych i ekologicznych, a także wspólnoty rozwoju historycznego — powinien być reprezentowany w sieci obszarów chronionych. Sieć byłaby kompletna, gdyby jej oczka odzwierciedlały pełne zróżnicowanie regionalne danego kraju lub kontynentu.

Jeśli w sferze rozważań teoretycznych taki punkt widzenia nie budzi wątpliwości, to w praktyce trudno go uwzględnić co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, istnieje kilka hierarchicznych podziałów regionalnych kraju, powstaje zatem problem, który z nich należałoby uznać za podstawę w ocenie lub projektowaniu docelowej sieci obszarów chronionych. Po drugie, w Polsce i innych krajach występuje kilka obszarowych form ochrony przyrody (zob. rozdz. 9), których sieci należałoby rozpatrywać oddzielnie, biorąc pod uwagę cel wyznaczania obszarów reprezentujących każdą z nich i uwzględniając najwłaściwszy dla niej poziom hierarchicznego podziału regionalnego kraju lub kontynentu.

Wśród kilkunastu opracowanych dotychczas podziałów Polski najpowszechniej stosowana jest kilkakrotnie poprawiana i uzupełniana regionalizacja fizycznogeo-graficzna (Kondracki 1998, 2000). Jest ona spójna z podziałem całego kontynentu europejskiego, w którym zastosowano dziesiętny system indeksacji regionów, nawiązujący do uniwersalnej klasyfikacji dziesiętnej Międzynarodowej Federacji