skanuj0065

134 Resocjalizacja przestępców seksualnych

Zarówno przedstawiony poprzednio opis kolejnych stadiów przestępl stwa seksualnego, jak i sporządzony przez Spencera wykres ilustrujący dy-j namikę tego zjawiska, wymagają dwóch bardzo istotnych wyjaśnień.

Po pierwsze wyróżnione stadia, ich liczba i kolejność pojawiania się^; stanowią pewien układ modelowy, gdyby nie chodziło o rzecz z gruntuj złą, można by powiedzieć, że są to „typy idealne”. W życiu nie zawsze? spotykamy wszystkie te etapy wyraźnie zaznaczone, niemniej jednak zna-jomość modelowych etapów wydatnie pomaga poddawanemu resocjali-j zacji przestępcy seksualnemu w lepszym, czyli bardziej wnikliwym, zro-; zumieniu stadiów własnego cyklu przestępczego, aby w wyniku takiego analitycznego spojrzenia na własne reakcje seksualne mógł lepiej, a tym; samym skuteczniej zastosować „wyobrażeniowe odzmysłowienie”.

Po drugie znajomość stadiów cyklu przestępczego jest konieczna do zrozumienia podstawowej prawidłowości dotyczącej oddziaływań resocjalizacyjnych (nie tylko na przestępców seksualnych), a mianowicie: im wcześniejszy etap cyklu przestępczego, tym łatwiej przytłumić coraz, niestety, silniejsze tendencje do zaspokojenia patologicznych, przez społeczeństwo i prawo potępianych upodobań seksualnych.

Jak już wspominałem, nader często uważa się, że od tzw. sytuacji spustowej lawina patologicznie zabarwionego seksualnego pożądania stanowi już żywioł nie do opanowania. Spencer dalsze stadia (od sytuacji spustowej) przedstawił w postaci koła, jakim zwykle ilustruje się typowe reakcje patologiczne, które działają niejako na zasadzie samonapędzające-go się mechanizmu błędnego koła.

Dokładna znajomość cyklu przestępczego, a szczególnie sytuacji spustowych przez chcącego się wyzwolić z obsesyjnych skłonności seksualnego przestępcy konieczna jest także i z tego względu, że jest to jedyny punkt zaczepienia w niezbędnej pracy nad sobą takiego osobnika. Chodzi o to, że u niektórych maniaków seksualnych przestępstwo nie zawsze jest poprzedzane fantazjami wywołującymi podniecenie. Ma to miejsce szczególnie w takich przypadkach, kiedy chorobliwe popędy wynikają z wad rozwojowych lub z różnych postaci zaburzeń fizjologicznych (por. Marshall, Eccles, 1993). Wtedy to nie może mieć w pełni zastosowania „imaginacyjne odzmysłowianie”, które nastawione jest na poskramianie chorobliwych fantazji. Mamy więc wtedy do czynienia z wydatnie skróconym cyklem przestępstwa seksualnego.

Pomimo to jednak tak złożony rodzaj zachowania, jak akt przestępstwa seksualnego, nie stanowi prostego, bezwolnego odruchu, zawsze jakieś czynniki i sytuacje poprzedzające ten akt mogą stanowić przyczółki do zainstalowania mechanizmów powstrzymujących proces cyklu przestępczego, pod warunkiem oczywiście, że dąży do tego sam zainteresowany poprawą przestępca.

4.2.3.3. Zapobieganie nawrotom przestępstwa

Trzeci wreszcie - bardzo ważny - kierunek oddziaływań resocjalizacyjnych w ramach terapii kognitywno-behawioralnej dotyczy zapobiegania nawrotowi przestępstwa (relapse preisention). Podobnie jak inne omawiane do tej pory kierunki oddziaływań, nie był on pierwotnie stosowany do pracy z przestępcami seksualnymi, stosowano go najpierw jako system oddziaływań podtrzymujących po zakończeniu leczenia takich zachowań kompulsywnych, jak alkoholizm, narkomania, niekontrolowana skłonność do gier hazardowych czy obżarstwo (por. Marlatt, 1999; Chaney, 0’Leary, Marlatt, 1978).

Po raz pierwszy owo podejście do resocjalizacji przestępców seksualnych opisał W D. Pithers (1990). Ten kierunek uważa się często za psychoedukacyjny i nadaje mu się miano „parasola ochronnego”. Ma on zabezpieczać i tym samym utrwalać osiągnięcia procesu resocjalizacji zdobyte dzięki stosowaniu innych, omawianych powyżej kierunków oddziaływań resocjalizacyjnych. Aby jednak zabezpieczenie przed nawrotem niebezpiecznych objawów przestępstwa seksualnego było skuteczne, wspomniane już mechanizmy kontroli popędów, a także wyuczone w toku oddziaływań resocjalizacyjnych zręczności społeczne (szerzej na ten temat Pospiszyl, 1998) muszą stać się reakcjami automatycznymi! Proces ten określa się często jako konieczność stworzenia z tych mechanizmów „nowych instynktów”, na tyle silnych, aby mogły zmienić wartkość napo-ru źle sprofilowanych „instynktów pierwotnych”!

Omawiany tu kierunek oddziaływań resocjalizacyjnych najlepiej ilustruje stosowana szeroko w krajach anglosaskich Strategia Zapobiegania Nawrotom, znana pod skrótem RPS {Relapse Prevention Strategy). Zawiera ona dwa kierunki oddziaływań.

1. Procedury ułatwiające przestępcy unikanie wypaczeń (Procedures Designed to Help Offender Avoid Lapseś):

• dokładne określenie, co zazwyczaj poprzedza popełnienie seksualnego przestępstwa: lęk przed „normalnym” obiektem seksualnym, pokrętne tłumaczenie wielu zjawisk, perwersyjne fantazje erotyczne podczas