skanuj0140 (5)

290 W ON mi (KilA ITYC/NA

Pytania tc wytyczają ogólny kierunek naszych dalszych dociekań, których rezultaty domagają się jednak, aby zostały podbudowane należytą analizą obydwu wymienionych cech prawa naturalnego. Już wstępne rozeznanie pozwala ustalić odmienność ich roli w konstytuowaniu właściwej prawu naturalnemu rzeczywistości. Powszechność ukazuje, jak prawo funkcjonuje w świadomości moralnej ludzkości, a więc od strony niejako zewnętrznej, natomiast niezmienność określa prawo naturalne samo w sobie, a więc dotyczy jego strony wewnętrznej.

Wskazane różnice każą zamierzoną analizę przeprowadzić osobno odnośnie do powszechności i niezmienności. Z dmgicj jednak strony fakt. żc tyczą się one tych samych norm prawa naturalnego, usprawiedliwia wstępną refleksję nad ogólną klasyfikacją tych norm pod kątem ich treści obiektywnie warunkującej ich po/nawalność.

POWSZLCHNOŚŻ' I NIEZMIENNOŚĆ PRAWA NATURALNEGO

Ogólna klasyfikacja norm prawa naturalnego

Biorąc pod uwagę wymienione przed chwilą kryteria, można wśród norm prawa naturalnego wyróżnić dwie zasadnicze grupy.

a)    Zasady nadrzędne (albo pierwszorzędne, principia communissima) Do tej grupy należą zasady, które wyrażają imperatywy określone w swej treści przez najogólniejsze idee etyczne, dobra, sprawiedliwości czy opa nowania samego siebie, np. dobro należy czynić, a zla unikać, przestrzegaj sprawiedliwości, zachowaj obow iązujący ład. postępuj rozumnie, panuj nad samym sobą.

b)    Zasady ogólne (albo drugorzędne, principia generaliom). Grupa ta obejmuje normy prawa naturalnego stanowiące uszczegółowienie nadrzęd nych imperatywów odpowiednio do gatunkowego zróżnicowania podstawo wych kategorii moralnego działania człowieka we wszystkich dziedzinach jego życia. Ponieważ powstałe na tym gruncie normy pozostają również w tnl powicdnich powiązaniach, dadzą się wśród nich wyróżnić dwie podgrupy

I) Ogólne zasady sprawiedliwości, w skład których wchodzą nonm będące uszczegółowieniem nadrzędnego imperatywu sprawiedliwości i obowiązujące przede wszystkim w stosunkach międzyludzkich. Przykładowo można tu wymienić takie normy, jak: czcij Boga. względnie oddawaj c/c bóstwu, szanuj rodziców, dochowaj wierności, nic zabijaj, nie kradnij, nic cudzołóż itp;

2) Ogólne zasady spoza sprawiedliwości. IX) lej grupy zaliczają się normy prawa naturalnego, stanowiące uszczegółow ienie innych aniżeli spi.i wiedliwość, nadrzędnych imperatywów etycznych, głównie imperatywu opanowania samego siebie, np. dochowaj czystości przedmałżeńskiej, bądź umiarkowany w używaniu pokarmów czy napojów ilp.

W obydwu kategoriach zasad ogólnych, a więc tak zasad z zakresu sprawiedliwości, jak też zasad spoza spraw iedliwości należy wyróżnić dwojaką postać ich stosow ania w odpowiadających im sytuacjach ludzkiego życia k i/da z tych norm ma bowiem pewien zespół typowych zastosowań, najczęściej prostych, nieskomplikowanych, ale mogą się zdarzyć i zdarzają się niejednokrotnie tak/e zastosowania nietypow e, odbiegające od zachodzącego zazwyczaj powszechnego zachowania. Ponieważ w tym ostatnim w ypadku dane normy wymagają pewnego „dookreślenia" w odniesieniu do tej włamie nietypowej sytuacji, wobec tego dochodzi do odpowiedniej modyfikacji io] treści. W wyniku otrzymujemy jak gdyby nowe reguły postępowania, które zwie się czasami „wnioskami" względnie „trzeciorzędnymi zasadami" pra-w a naturalnego (conclusiones).

Przykładem tego rodzaju „wniosku" w sytuacji nietypowego zastosowania normy „szanuj cudzą własność" jest nakaz oddania albo też nic oddania . i nnego depozytu jego właścicielowi w stanic niepoczytalności, tak jak zakaz „nic popełniaj eutanazji” jest znowu specyficznym zastosowaniem normy „nic zabijaj". Nic można zatem tych norm uznać za grupę samodzielną. Wymienione normy funkcjonują wyłącznie w zależności od odpowiadają ych sobie zasad ogólnych i dadzą się zawsze do nich sprowadzić jako ich dopełnienie i rozwinięcie.

Naszkicowany podział tylko częściowo pokrywa się z analogicznymi klasyfikacjami lomistów, którzy zresztą lez nie we wszystkich szczegółach są ze sobą zgodni. Największe różnice, jakie dzielą przyjęty przez nas schemat od powszechnie kursującego w podręcznikach tomistycznych, zaznaczają się w pojmowaniu drugiej grupy norm praw a naturalnego. Wbrew większości lomistów, którzy traktują ją, jak gdyby była kategorią jednorodną, została ona poddana dalszej systematyzacji z uwagi na to, aby stworzyć bardziej pr/cj-izyste przesłanki do rozwiązania problemów narzucających się w związku / powszechnością i niezmiennością prawa naturalnego.