skrypt 22

-23-

Skrypt

natomiast nie pozyskiwała sobie w ich środowisku masowych czy choćby tylko nielicznych zwolenników.

Dumy z czasów Chmielnickiego często bywają wyrazem bardzo trudnych do przezwyciężenia konfliktów między Polską a Kozaczyzna, zionie z nich wzajemna nienawiść walczących stron, z lekka tylko umiarkowana ironią i specyficznym humorem

Utwory należące do tej grupy gatunkowo pokrewne są utworom ukraińskiej literatury z drugiej połowy XVII i pierwszej połowy XVIII wieku.

Trzecia grupa dum obejmuje utwory z XVIII wieku, które dotyczą życia społecznego. Nie są one związane z wydarzeniami historycznymi. Opisują stosunki rodzinne. Poruszają problematykę etyczną, często mają wydźwięk moralizatorski.

Pieśni obrzędowe

Epoka ta wycisnęła głębokie piętno na całym niemal folklorze ukraińskim. Główne odbicie znalazła oprócz dum w pieśniach historycznych, bardzo różnorodnych, bogatych i pięknych. Niejednokrotnie słusznie stwierdzono, że stanowią one łącznie z dumami dramatyczną kronikę dziejów Ukrainy.

Najstarszą formę folkloru ukraińskiego tworzą pieśni obrzędowe. Przy ich pomocy człowiek pierwotny pragnął w sposób magiczny wpływać na przyrodę, by zapewnić sobie jej pomoc w zdobywaniu środków do życia. Lud ukraiński zachował nieprzebrane bogactwo reliktów tych najstarszych form pieśni obrzędowych. Należą do nich m.in. pieśni wiosenne. nazywane (w zależności od regionu) wcsniankami bądź haiiwkami. Wiele elementów wiązało je z kultem zmarłych. W ciągu wieków dodano do nich treści miłosne, satyryczne i społeczne. Odznaczają się liryzmem i pięknem melodii.

Do cyklu obrzędowego należą również pieśni rusalne, śpiewane latem i związane z wiarą w istnienie rusałek, oraz pieśni kupalne, znane z obrzędów letnich.

Z porami roku związane są również pieśni dożynkowe. W pieśniach tych wyrażana była wdzięczność za żyzny urodzaj, gloryfikacja wieńca żniwnego, jako symbolu dobrego urodzaju.

Wśród ukraińskich ludowych pieśni obrzędowych, związanych z porami roku, najbogatsze są kolędy i szczedriwki, śpiewne zimą. Odznaczają się one ogromnym bogactwem starych motywów, związanych z pogańskimi jeszcze zwyczajami i obrzędami. Przeważa w nich element agrarny, związany z zamawianiem dobrego urodzaju.

Odrębny gatunek ukraińskich ludowych pieśni tworzą pieśni weselne i pogrzebowe. Wesele w starej wsi ukraińskiej było wielkim udramatyzowanym obrzędem. Dominował w nim smutek z powodu rozstania się córki z rodzicami, przejścia jej do obcego domu i czekającej ją ciężkiej pracy.

Pieśni pogrzebowe, niezwykle bogate i różnorodne, należą także do najstarszych zabytków folkloru ukraińskiego. Pieśni te zrodziły się z wiary, że człowiek płaczem i błaganiem może ulżyć doli zmarłego, przebłagać go za przykrości i krzywdy, zbliżyć się do niego duchowo. Umarli bywają często przedstawiani jako odlatujące w inny świat ptaki. Pieśni te bywają doraźnie improwizowane, język ich jest uroczysty, podniosły, czasem patetyczny. Duchy zmarłych, w mniemaniu ludzi pierwotnych, zamieszkują często lasy, pola, wody i pomagają lub szkodzą ludziom. Czasem wcielają się one w zwierzęta, rośliny lub zjawiska przyrody.

Ukraińskie pieśni ludowe są bezpośrednim, najprostszym źródłem ukraińskiej liryki pisanej. Poeci ukraińscy czerpali z niej i czerpią niejednokrotnie jeszcze dziś wzory obrazowania, form poetyckich, systemu wersyfikacyjnego. wedle niej określali swój stosunek do otaczającego świata. Pieśni te mają także dużą wartość poznawczą jako zabytki poetyckie przeszłości i materiał dla poznawania społeczeństwa pierwotnego a także, w pewnym stopniu stosunków obyczajowych w starej Rusi.