SNC03737

T»b, 9.7. Składniki bilansu cieplnego i bilansu wodnego lądów i oceanów; R saldo promieniowaniu, LE - ciepło parowania, /'-turbulencyjny strumień ciepła odczuwalnego (kcai/cmVrok), O - opady, E - parowanie (w cm) (wg Budyki i Stiepanowa)

	Biłam cieplny			Bilans wodny
Położenie	R	LE	P	O	E
I Europa	39	24	15	64	39
Azja	47	22	25	60	31
1 Afryka	68	26	42	69	43
Ameryka Pn.	40	23	17	66	32
Ameryka Pd.	70	45	25	163	70
I Australia	70	22	48	47	42
Atlantyk	82	Tl	8	92	130
I Pacyfik	86	78	8	138	144
Ocean Indyjski	85	77	7	123	145

wanie się lądów stwarza warunki do rozwoju konwekcji termicznej i powstawania opadów o dużym natężeniu. Poza tym, zarówno na wybrzeżach, jak i w głębi lądów, wystę-pują korzystne warunki dynamicznego kształtowania się pionowych ruchów powietrza.

Efekt fenowy powstaje podczas przepływu powietrza przez pasmo górskie - mniej więcej prostopadle do osi pasma. Po stronie dowietrznej powietrze wznosi się po stokach gór, po stronie zawietrznej - ześlizguje się w dół. Warunkiem efektu fenowego jest wyniesienie powietrza powyżej poziomu kondensacji, powstanie chmur i opadów. Temperatura wznoszącego się powietrza podlega zmianom adiabatycznym, a ponad poziomem kondensacji - pseudoadiabatycznym, ześli-*8tijące po zawietrznej stronie gór powietrze ogrzewa się adiabatycznie. Różnica zmian temperatury podczas wznoszenia się i podczas spływania po stokach gór powoduje, że przekroczenie bariery górskiej wywołuje ogrzanie powietrza. Ponadto powietrze ulega osuszeniu, traci bowiem częsc wilgoci wskutek kondensacji i opadu po stronie dowietrznej. Skala wzrostu temperatury zależy od wielkości opadu i odpowiada ilości ciepła parowania masy wody. która wypadła z chmur. Efekt fenowy występuje przy dostatecznie silnym wietrze; sprzyja mu także stabilna równowaga mas powietrza, które mogą przemieszczać się laminam/e nad stokami dowietrznymi i zawietrznymi. Ten silny, suchy i ciepły wiatr, wiejący od grzbietów gór nazywa się fenem (zob. rozdz. 7.7).

Urzeźbione podłoże wymusza konwekcję orograficzną - unoszenie się mas powietrza po dowietrznych stokach górskich (rys. 9.12). Konwekcja orograficzna jest najbardziej efektywnym czynnikiem opadotwórczym na lądach, zwłaszcza tam, gdzie pasma gór stanowią barierę prostopadłą do kierunku napływu wilgotnych mas powietrza znad oceanu. Na dowietrznych stokach wznoszące się powietrze osiąga poziom kondensacji, wskutek czego tworzą się chmury orograficzne. Proces ten może być dodatkowo wspomagany przez konwekcję termiczną, rozwijającą się na stokach gór w ciągu dnia.