soc 19

172 Hl/biclii Więckowskn

1 lospilalizncja, jako szczególna forma świadczenia usług leczniczych, może prowadzić do wyzwalania charakterystycznych dla niej czynników jatrogcnnych, z których najważniejszymi są; sztywne trwanie przy pionowym układzie hierarchicznym obowiązującym w szpitalu jako instytucji, pozbawienie chorego snu i wypoczynku, brak lub fragmentaryczność informacji, używanie niezrozumiałych dla pacjenta fachowych terminów, obchód lekarski jako najważniejsze wydarzenie, na które każdy pacjent czeka z nadzieją, Podczas pobytu w szpitalu mogą się również wyzwolić czynniki jalrogcnnc omówione wyżej.

Oddzielną grupą czynników jatrogcnnych stanowią elementy, które są uwalniane przez osoby nie mające bezpośredniego kontaktu z chorym oraz przez osoby nic będące pracownikami służby zdrowia, ale zajmujące się zdrowiem i chorobą. W lej grupie lokują się osoby zajmujące się propagowaniem oświaty zdrowotnej. Czynniki jalrogcnnc mogą wyzwalać się w czasie niewłaściwie prowadzonej popularyzacji wiedzy medycznej, przez rozpowszechnianie, zwłaszcza przez mass media, destrukcyjnych schematów dotyczących zdrowia, choroby i leczenia, np. niewłaściwie prowadzona akcja związana z leczeniem chorób nowotworowych. Jako przykład systematycznie prowadzonej działalności jatrogennej mogą posłużyć komunikaty biometeoro-logicztie. Często rozpoczynają nasz dzień zapowiedzią, że samopoczucie nasze się pogorszy, będziemy drażliwi lub senni, że nastąpi wzrost wrażliwości na bóle stawowe i mięśniowe bądź wzmogąsię dolegliwości sercowe i że np. wszystkie te niedomagania będą się nasilały, zwłaszcza w okresach poprzedzających burze. Komunikaty te, uważane przez adresatów za wiarygodne, prawie programują ich zachowania zdrowotne i mogą prowadzić do zachowań hipochondrycznych.

Wyjątkowość relacji między lekarzem psychiatrą a jego pacjentem sprowadza się głównie do prób wtargnięcia w psychikę pacjenta, a kontakt z nim polega na umiejętnie prowadzonej rozmowie i ekspresji stanów emocjonalnych lekarza i chorego. Relacja la wymaga od lekarza specjalnych umiejętności, przede wszystkim musi pamiętać, że wobec chorego jest lekarzem, a nic sędzią. Np. wartościująca i oskarżyciclska postawa psychiatry w stosunku do chorego mobilizuje w pacjencie mechanizmy obronne, które bardzo często utrudniają bądź nawet uniemożliwiają prowadzenie jakichkolwiek oddziaływań terapeutycznych. Świat pacjenta zgłaszającego się . do psychiatry jest specyficzny, zawsze zawiera duży ładunek emocjonalny, na który lekarz nie może pozostać obojętny [7, 2, 5].    i

Wiele omówionych wyżej czynników jatrogcnnych zostaje uwolnionych w kontakcie lekarza . z pacjentem pediatrycznym, jednak ich następstwa są poważniejsze. Dziecko, będące osobowoś- , cią niedojrzałą, mało odporną na sytuacje stresowe, jest znacznie bardziej narażone na działanie czynników urazowych, angażujących bardzo często jego sferę emocjonalną. Często nic potrafi ono komunikować swoich dolegliwości w sposób klarowny i bywa, że stan fizyczny i psychiczny dziecka jest dla dorosłych nieczytelny, zwłaszcza u bardzo małych pacjentów. Rodzice czasami % straszą swoje dzieci zastrzykami lub wizytą u lekarza, niekiedy do lęków uruchamianych przez rodziców dołączają się i te wyzwalane przez lekarza. Zdarza się, że lekarz omawia z rodzicami stan zdrowia małego pacjenta w jego obecności. Praktyka ta ma negatywny wpływ na dziecko, f które na podstawie fragmentów zasłyszanej rozmowy i pobudzonej niepokojem wyobraźni, buduje \ budzący grozę obraz własnej choroby, wyzwalającej w nim lęk [2, 5).

Skutki urazów jatrogcnnych bywają różne, zależą od pacjenta i jego stosunku do swojego | zdrowia i choroby. Najczęściej występującym urazem jatrogennym jest pogorszenie się stanu.-zdrowia pacjenta. Stosunkowo często skutkem wyzwolenia czynników jatrogcnnych bywa po- ’• jawienie się zaburzeń psychosomatycznych, w których jatrogenia staje się główną przyczyną ? ich powstawania bądź czynnikiem wikłającym chorobę o innej etiologii. Zdarza się, że czynnik ' jatrogenny staje się bodźcem wyzwalającym powstawanie zaburzeń nerwicowych, mogących * przybrać postać epizodycznych reakcji nerwicowych lub przekształcić się w nerwicę o pełnymi

obrazie klinicznym. Podłoże nerwicy stanowi lęk jako objaw dominujący, czysto skupiony w postaci strachu wokół wybranego narządu, np. serca, nerek, wątroby, i prowadzący w konsekwencji do nerwicy, określanej przez lekarzy jako nerwica narządowa. Uwalniane w kontakcie z lekarzem czynniki jalrogcnne mogą czasami przyczynić się do powstania lobii, np. stosunkowo często spotykanej kaneorofobii, bywają też przyczyną nerwie neimistcniczno-hipochondrycznych.

Przypisy i odnośniki do rozdziału 3.8

I. Oleszkiewicz A,, JJIędy jalrogennc, Magazyn Medyczny 1995, 0, II, 57-58. 2. Jarosz M., Błędy jfitrogenne: rodzaje, przyczyny, następstwa, |w:J Jarosz M., Psychologia lekarska. Warszawa 1988. s. 332-352, 377-381. 3. Jarosz M„ Jat ropa logenia a zagadnienie godności pacjenta. Błędy jalrogcnne. Medycyna n progu XXI wieku. Godność chorego człowieka, Imicliński K. (red.), Warszawa 1996. s. 71-77. 4. Mądro R., Wróblewski K.. Próba określenia pojęcia, jnlrugcnia”, Archiwum Medycyny Sądowej 1996,46, 1, 13-19.5. Barański J., Waszyć-ski 13., Stceiwko A. (red.), Komunikowanie się lekarza z pacjentem, Wrocław 2000. 6. Olcszkiewicz A*., Błędy w spostrzeganiu w układzie lekarz - pacjent, Magazyn Medyczny 1996, 7,4.33-34. 7. Milikiewicz A„ Czynniki jatrogenuc w nerwicach i farmnkomanii. Terapia i Leki 1973, 23, 12, 529-5.17.