soc 28

W sytuacji choroby nowotworowej funkcja ta w zasadzie . nie wykazuje wysokiego poziomu zmian. Nie Ulega ona zmianie w co drugiej rodzinie. W rodzinach, w których zmiany nastąpiły, liczebność rodzin ograniczających funkcję kontrolną w niewielkim stopniu przewyższa liczebność rodzin zwiększających czynności kontrolne. Zarówno brak zmian jak i wzrost czynności uzyskany jest dzięki przejęciu obowiązków przez współmałżonka osoby chorej. W czynności „kontrolowanie zachowań dzieci, pilnowanie ich nauki szkolnej” zaktywizowało się 48 % zdrowych rodziców, zaś czynności „rozmowy z dziećmi, zwracanie uwagi na sprawy wychowawcze” zwiększyło 45 % współmałżonków.

Zmiany funkcji kontrolnej w rodzinach osób .chorych onkologicznie można scharakteryzować jako dwukierunkowe, brak jest wyraźnej tendencji spadkowej (18% i 19 % odpowiednio dla obu rodzajów czynności), jak i tendencji wzrostu (odpowiednio 15 % i 12 %). Częściej jednak następuje ograniczenie funkcji kontrolnej w sytuacji choroby matki, tyynik ten nie okazał się jednak istotny statystycznie, choć rozmowy z dziećmi są dwukrotnie częściej ograniczane niż zwiększane. W sytuacji choroby ojca utrzymuje się dwukierunkowy charakter zmian.

Porównywalne dane z badań rodzin osób chorych psychosomatycznie dotyczą tylko kontrolowania zachowań dzieci. W czynności tej wystąpił zdecydowany, choć na dość niskim ogólnym poziomie zmian, wzrost w stosunku do ograniczenia. Wzrost ten jest wyższy w sytuacji choroby ojca.

W ponad połowie badanych rodzin niepełnych nie zachodzą zmiany w realizacji funkcji kontrolnej w sytuacji choroby, wiąże się to zapewne z faktem, że w badanych rodzinach samotnych matek nie ma chorób poważnych. Jednak w tych rodzinach, w których stwierdzono zmiany, polegają one na rezygnacji i ograniczeniu czynności kontrolnych; regres ten nastąpił w znacznej części rodzin niepełnych. W czynności „kontrolowanie zachowań i nauki szkolnej dzieci” regres objął 47 % badanych rodzin i w czynności „rozmowy z dziećmi” 39 % rodzin.

Badania ujawniły więc bardzo niepokojące zjawisko w rodzinach niepełnych w poziomie realizacji funkcji kontrolnej w sytuacji choroby. Choroba matki lub dziecka powoduje

niewątpliwie konieczność koncentracji na innych czynnościach i w wielu przypadkach ogranicza działania kontrolne wobec dzieci. W części rodzin pełnych działania te podejmuje osoba zdrowa, co wyjaśnia brak zmian lub wzrost czynności kontrolnych, w rodzinach niepełnych z oczywistych względów nie mogą one być kompensowane przez innych, poza matką, zdrowych, dorosłych członków rodziny. Kiedy więc w badaniach nad rodzinami niepełnymi zwraca się uwagę na ich niewydolność wychowawczą i kontrolną, należy podkreślić, że niewydolność ta może potęgować się w sytuacji choroby, nawet jeśli ma ona krótkotrwały i epizodyczny charakter.¹³

3.5. Funkcja kulturalno-towarzyska

W badaniach poświęconych rodzinom osób z chorobą psychosomatyczną stwierdzono, że relatywnie największy poziom niekorzystnych zmian nastąpił w funkcji kulturalno-towarzyskiej.Tendencja taka została potwierdzona w badaniach nad rodzinami osób z chorobą nowotworową. Tylko jedna z badanych osób stwierdziła wzrost udziału w kulturze. W 35 % rodzin wystąpiło ograniczenie uczestnictwa w kulturze, zaś w 41 % rodzin ograniczone zostało odwiedzanie i zapraszanie do domu krewnych i znajomych. Pod względem występujących ograniczeń różnią się rodziny chorych kobiet i chorych mężczyzn. Niekorzystne zmiany są co najmniej dwukrotnie częstsze w rodzinach chorych kobiet niż w rodzinach chorych mężczyzn.

Poziom i charakter zmian w pełnych rodzinach kobiet z chorobą nowotworową i w rodzinach kobiet samotnie wychowujących dzieci są zbieżne. Choroba w rodzinie niepełnej powoduje ograniczenie uczestnictwa w kulturze w 39 % rodzin, zaś ograniczenie kontaktów rodzinno-towarzyskich w 49 % badanych rodzin. Zdając sobie sprawę z niskiego ogólnego poziomu uczestnictwa w kulturze ogółu polskich rodzin i zmniejszenia w ostatnich latach kontaktów towarzyskich, należy uświadomić sobie rozmiar izolacji kultural-

107