strony28 29

Przyjmuje się, że mianem tym należy określać procesy doskonalenia środków pracy przedmiotów pracy, tworzenia lub doskonalenia technologii i organizacji wytwarzania produktów, zmiany w zakresie systemów zarządzania, sposobach zaopatrzenia, sprzedaży i dystrybucji itp. Procesy te mają niewątpliwy wpływ na zmianę orientacji lokalizacyjnych. Przejawem postępu naukowo-technicznego są innowacje techniczne i organizacyjne, traktowane jako rezultat (zmiana techniczna i organizacyjna) i jako proces obejmujący, w najszerszym rozumieniu, powstanie pomysłu, prace badawczo-rozwojowe i projektowe, produkcję i upowszechnianie nowości technicznych [Green Paper on Innovation 1996]. Postęp naukowo-techniczny jest zjawiskiem w równym stopniu technicznym, co ekonomicznym, także społecznym i ekologicznym [Markowski i in. 1998]. Oddziaływanie postępu naukowo-technicznego na lokalizację ma charakter szczególny ponieważ przejawia się pośrednio przez wpływ na zmianę znaczenia poszczególnych czynników lokalizacji.

Omówione wyżej rodzaje czynników lokalizacyjnych są często przestrzennie zróżnicowane.    Mają przez to bezpośrednio (czynniki

środowiskowe i przestrzenne) lub pośrednio (pozostałe rodzaje czynników) charakter geograficzny. Obecność czynników lokalizacyjnych determinuje lokalizację przedsiębiorstw. Ponieważ czynniki lokalizacyjne są często ze sobą powiązane, o lokalizacji decyduje splot czynników. Innymi słowy lokalizacja jest zawsze wynikiem decyzji opartej na wielu kryteriach. Nie wszystkie jednak są jednakowo istotne. Zależy to od rodzaju działalności. Niekiedy niedostatek czynników kluczowych nie rekompensuje nasilenie innych.

Różnorodność czynników lokalizacji pozwala na dokonanie różnych klasyfikacji, opartych na innych kryteriach. Jednym ze sposobów podziału czynników lokalizacji może być możliwość, lub jej brak, przypisania danemu czynnikowi jakiejś wymiernej - obiektywnej wartości (stąd podział na czynniki obiektywne i subiektywne) [patrz Gorzelak 1995], Inny podział, nieco zbliżony do poprzedniego, zaprezentowali 13. Grabów, D. Henckel i B. Hollbach-Gróimr [1995], Autorzy ci wyróżnili ponad 80 czynników, które mogą wpływać na decyzje lokalizacyjne i podzielili je na czynniki „twarde” i czynniki „miękkie”⁹. Najprostszy jest podział na czynniki tradycyjne i nowe (patrz rozdz. 1.7).

1.5. Bariery lokalizacji produkcji

Lokalizację działalności gospodarczej na danych obszarach przyciągają lub odpychają określone siły, tj. czynniki lokalizacji lub bariery lokalizacji. Bariery lokalizacji produkcji można określić jako przeszkody uniemożliwiające, utrudniające lub ograniczające prowadzenie określonej działalności gospodarczej na danym obszarze. Tak rozumiane bariery mogą występować w różnych postaciach: mogą być zarówno brakiem określonego czynnika (postać najczęstsza), jak i swego rodzaju nadmiarem (np. przeinwestowanie terenu). Mogą odnosić się do wielkości rzeczowych i do czynników niematerialnych (np. psychologicznych). Mogą obejmować zarówno elementy, które człowiek kształtuje swym działaniem, jak i elementy, które zasadniczo nie zależą od woli człowieka, lub mogą być kształtowane przez niego tylko w pewnych granicach (Maik, Parysek, Wojtasiewicz 1978]. Mają one charakter destymulantów lokalizacji produkcji, tzn. oddziałują odpychająco na umiejscowienie i prowadzenie produkcji na danym obszarze [Leśniak 1985, s. 51],

Systematyzacja barier ze względu na typy jest zadaniem trudnym. Wynika to głównie z wielości celów i kryteriów klasyfikacji. Identyfikacja barier i ich klasyfikacja zależy od przyjętych kryteriów. W ujęciu ogólnym należy wyróżnić dwa podstawowe typy barier lokalizacyjnych o określonym, różniącym się od siebie charakterze. Sąto [Leśniak 1985]:

•    bariery zasobowe,

•    bariery instrumentalne.

Poddał na „twarde" i „miękkie” czynniki lokalizacji został omówiony w rozdz. 6.8.