str 188 189

rysunku przedstawiającego połową wyrzutnię rakietową).

8.    Był to foglerz. Działo to posiadało ruchomą komorę prochową, co umożliwiało ładowanie pocisku do lufy od tyłu.

9.    Moździerze, znane już w końcu XIV wieku. Były to działa o dużych kalibrach, a jednocześnie krótkie: długość lufy wynosiła zaledwie 1,5 kalibra.

10. W powstaniu listopadowym. Jest to połowę działo z jaszczem, produkcji rosyjskiej, o kalibrze 90 mm. Skuteczny zasięg tego działa wynosił około 1,5 km.

29.

BASTIONY I OKOPY

1.    Adam Freytag (1608—1650), torunianiii. Około 1628 roku zaciągnął się do służby holenderskiej i brał udział w wojnie z Hiszpanami (oblężenie Hertogenbosch), po czym studiował w Lejdzie medycynę i jednocześnie pisał po łacinie swe główne dzieło Architectwra milita-ris nova et attcta (Architektura wojskowa nowa i uzupełniona), w którym sformułowane zostały zasady staro-holenderskiego systemu fortyfikacji. Dzieło to miało w XVII wieku siedem wydań, w tym jedno niemieckie i trzy francuskie. W trzydziestych latach Freytag wrócił do Polski, gdzie jako inżynier wojskowy i lekarz pozostawał w służbie Janusza Radziwiłła.

2.    Baszta to charakterystyczny akcent średniowiecznych obwarowań miast i zamków: wysoka wieża wkomponowana w mury obronne, niekiedy w ich narożniki, często dla umocnienia bramy (rysunek 1). Basteja to półokrągła wieża o wysokości równej murom, nieco wysunięta i wskutek tego umożliwiająca prowadzenie ognia wzdłuż murów (rysunek 2). Z bastei wykształcił się bastion — znacznie wysunięty do przodu, zazwyczaj pięciokątny, formowany z nasypu ziemnego oblicowanego murem (rysunek 3). Umieszczone w bastionie działa pozwalały na skuteczne prowadzenie ognia wzdłuż kurtyn.

3.    Owszem, we wczesnym średniowieczu, jak np. Wały Śląskie na pograniczu z Niemcami i Wały Kujawskie na pograniczu z Pomorzem.

4.    Tak. Klasycznym przykładem może być reduta — rodzaj samodzielnego, zamkniętego bastionu, o narysie kolistym lub wielobocznym.

5.    Nie. Okop strzelecki pojawił się dopiero podczas wojny krymskiej (1853—1854). W Polsce stosowano umocnienia tego typu podczas powstania styczniowego.

6.    Józef Naronowicz-Naroóski (1610—1678), inżynier, matematyk i kartograf. Jego Budoionictivo wojenne jest pierwszym w języku polskim obszernym wykładem sztuki fortyfikacyjnej. Naronowicz pozostawał w służbie u Radziwiłłów, ale jako arianin musiał opuścić Polskę i od 1660 roku pracował w Prusach.

7.    Luneta to samoistny bastion, z tyłu otwarty i nie łączący się z kurtynami, bowiem wysunięty przed linię głównej fortyfikacji bastionowej (rysunek B). Rawelin to również samoistny bastion, ale w kształcie półksiężyca lub trójkąta, też wysunięty przed kurtynę (rysunek A). Lunety i raweliny służyły do ostrzału przedpola sąsiadujących z nimi bastionów, co pozwalało eliminować tzw. martwe pole rażenia.

8.    Mowa tu o Janie Bakałowiczu (1740—1794), pułkowniku artylerii koronnej. Przez dziesięć lat (1781— —1791) pracował on przy modernizowaniu fortyfikacji Kamieńca Podolskiego, w 1792 roku urządzał warowny obóz wojskowy pod Pragą, a podczas insurekcji pracował przy fortyfikowaniu Warszawy. Bakałowicz jest autorem wielu prac z zakresu fortyfikacji i inżynierii wojskowej oraz współtwórcą wydanej w 1771 roku mapy Polski.

9.    Izbice to wypełnione ziemią segmenty drewnianych obwarowań, a także drewniano-ziemne konstrukcje wzmacniające trwałość murów, obronnych. Kazamaty to schrony i pomieszczenia w fortyfikacjach bastionowych, tworzące rozległy system podziemnych korytarzy.

10. Chodzi o oblężenie rosyjskiej twierdzy Starodub w 1535 roku. Miasto było otoczone drewnianą palisadą z basztami, a zamek zbudowany z dębowego drzewa był umocniony potężnymi izbicami, „przetoż mu kule

189