Ukrainiec4

306 V. Polskie stereotypy narodowe

Tab. 16. Ukrainiec (w porównaniu z Rosjaninem i Polakiem) wg ankiety DYF-93¹⁹

+	-	Ukrainiec	Rosjanin	Polak
patriotyzm	brak patriotyzmu	71,3	49,0	79,3
nacjonalizm	kosmopolityzm	64,0	34,0	22,6
zawzięty	ustępliwy	62,0	38,3	43,0
dumny	pokorny	53,6	23,3	58,3
odważny	tchórzliwy	45,6	32,3	60,6
wesoły	smutny	23,3	42,3	59,0
religijny	laicki	19,6	2,6	70,3
niezależny	uległy	18,6	-9,0	23,3
inteligentny	tępy	18,3	17,6	59,0
oszczędny	rozrzutny	17,6	30,6	-1,6
towarzyski	nietowarzyski	14,3	48,0	77,6
uczci wy	nieuczciwy	14,0	-16,3	6,3
szczery	fałszywy	13,6	5,0	27,0
kulturalny	brak kultury	13,3	-21,0	15,6
mądry	głupi	12,3	15,6	39,6
przedsiębiorczy	niezaradny	10,3	18,3	26,0
pracowity	leniwy	7,3	2,6	-21,6
uczuciowy	chłodny emocjonalnie	7,0	29,3	58,3
wykształcony	niewykształcony	1,0	2,0	49,3
otwarty	zamknięty w sobie	-9,3	37,6	53,0
czysty	niechlujny	-29,6	-58,0	7,0
łagodny	brutalny	-33,3	-31,3	1,6
tolerancyjny	nietolerancyjny	-37,6	-1,3	-4,6
zamożny	biedny	-40,6	-65,0	-19,6
abstynent	pijak	-42,6	-65,3	-59,0
spokojny	agresywny	-45,6	-19,6	-13,6

nacjonalizm, patriotyzm i szowinizm, dążenie do niepodległości i wolności, z którym wiązano silne poczucie odrębności, rozwiniętą świadomość narodową i dumę. Cechy te tworzyły syndrom²⁰ Ukraińca-nacjonalisty.

W bliskim związku z nim stał zespół cech psychospołecznych: okrucieństwo, mściwość, nienawiść do Polaków, brutalność, zaciętość i zawziętość, duma, upór i zawiść. Dla tego obrazu język polski od dawna dysponuje określeniem Ukraińca „rezuna”, którego rodowód sięga wojen polsko-ukraińskich w XVII wieku, a został odnowiony w wyniku bratobójczych walk w okresie II wojny światowej. Dwa inne syndromy w obrazie Ukraińca są mniej charakterystyczne, stanowią ogólną katego-rialną charakterystykę nazw wszystkich narodowości: był to syndrom swoistej kultury, z eksponowaną pozycją języka, tradycji i obyczajów, oraz syndrom miejsca: zamieszkiwanie / urodzenie / pochodzenie z Ukrainy, mieszkanie na Ukrainie.

W roku 1990 wyrazista, wręcz jaskrawa była ewaluacja Ukraińca, oceny przeważały nad charakterystyką opisową. Przy tym były to w przewadze oceny negatyw-

¹⁹    Szczegółowe omówienie ankiety — zob. Bartmiński 1995.

²⁰    Syndrom to zespół cech powiązanych z sobą wewnętrznymi zależnościami.

Tab. 17. Ukrainiec wg ASA-90. Odpowiadały 102 osoby; podano 289 wyrażeń, dających się sprowadzić do 123 cech. Tabela zawiera tylko cechy podawane 4 i więcej razy

R	F	% w W	A	Cecha deskryptorowa (D)	Przykłady cech cytatowych W
1	16	5,54	L	mieszkanie na Ukrainie	mieszka na Ukrainie 4; mieszkaniec Ukrainy 3; ludzie zamieszkujący Ukrainę-, mieszkaniec Ukraińskiej Republiki-, teren, jaki zamieszkują w ZSRR; człowiek zamieszkujący terytorium Republiki Ukra-ińskiej, który podtrzymuje charakterystyczną kulturę; człowiek zamieszkujący wschodnie tereny; mieszkaniec kraju leżącego na wschód od Polski; mieszkaniec terenów wschodnich; miejsce zamieszkania; powinien mieć własne terytorium;
2	12	4,15	K	język	język 2; posługuje się językiem ukraińskim 2; mówi językiem ukraińskim; znajomość języka; znajomość mowy ukraińskiej; posiadanie własnego języka; posługuje się swoim językiem; odrębność językowa; specyficzny sposób mówienia; posługuje się do językiem zbliżonym do języka polskiego;
3	12	4,15	I	nacjonalizm	nacjonalizm 7; nacjonalista 4; skrajny nacjonalista
4	10	3,46	}		brak odpowiedzi 4; nie wiem 2; brak danych; na oczy nie widzia-łam Ukraińca i nie wiem jaki powinien on być; nie wiem, kto to jest prawdziwy Ukrainiec; nie znam
5	10	3,46	I	patriotyzm	patriota 2; patriotyzm; umiłowanie Ukrainy; człowiek, który wzbogaca swój kraj pracą, wiedzą, rozwojem; dba o dobre imię swojej Republiki; kocha swe rodzinne ziemie i jeżeli jest poza nią, chce do niej wrócić; miłość do kraju ojczystego; osoba, która uważa, że jego ojczyzną jest Ukraina; swoisty sposób ukochania własnej narodowości;
6	10	3,46	K	tradycja	tradycja; przywiązanie do tradycji; ścisłe związanie z tradycją; umiłowanie własnych tradycji; zamiłowanie do tradycji; znajomość tradycji swojego narodu; człowiek akceptujący określonego rodzaju tradycję; człowiek przywiązany do tradycji; wiemy tradycjom; dbający tradycję;
7	9	3,11	I	dążenie do niepodległości	Chęć / żądza odzyskania niepodległości Ukrainy 2; pragnij nie] niezależności /samodzielności 2; dążenie do niezależności;posiadanie własnej ojczyzny; dąży do niepodległości własnego kraju; powinien posiadać niezależność obywatelską; człowiek, który walczy o niepodległość Ukrainy;
8	7	2,42	K	obyczaje	kultywowanie obyczajów; przywiązanie do obyczajów tamtejszej ludności; surowość obyczajów; znajomość zwyczajów; żyjący według obyczajów ukraińskich; człowiek, który kontynuuje obrzędy swojego kraju; człowiek, który utożsamia się obyczajowo i kulturowo ze swoją ojczyzną;
9	7	2,42	A	okrucieństwo	okrutny 3; okrucieństwo 2; charakterystyczne sposoby mordowania i torturowania swoich wrogów; wrodzony sadyzm
10	6	2,08	A	mściwość	mściwy 3; mściwość 2; człowiek mściwy
11	6	2,08	A	niechęć do Polaków	nienawiść do Polaków; czasami uzasadniona niechęć do Polaków; chyba nie znosi Polaków; niektórzy nienawidzą Polaków; nie znoszą Polaków; niechęć do Rosjan i Polaków;
12	6	2,08	S	odrębność	poczucie odrębności narodowej 2; pewne odizolowanie, poczucie odrębności od ZSRR; poczucie odrębności; silne poczucie własnej odrębności kulturowej i narodowej; podkreśla swoją odrębność narodową;