Zdjęcie1194

v^x

Mdocydowijy wzglądy dwojakiego rod, „₀ pienie, określona koncepcja psyl&LK k>ej, którą - mino wszystko - posiada! jak irestą wszyscy socjologowie; po drugie, zespól przekonań na temat tego, co może być naukowo zbadane przez socjologa, do którego kompetencji należy badanie systemów społecznych i żadnych innych.

Swoje poglądy na rozwój psychiczny jednostki ludzkiej, które mam na myśli, Znaniecki wyraził bodaj najjaśniej w krytyce personalny and culture approach. Rzecznicy tej wpływowej ongiś orientacji skłonni byli przeceniać możliwy do osiągnięcia w procesie socjalizacji stopień integracji osobowości. Recenzując książkę E. Opiera o Apaczach, Znaniecki dowodził, że „(...) każda jednostka może doświadczać i realizować tylko drobną cząstkę kultury, w której uczestniczy, jej historia życia nie osiąga nigdy całkowitej integracji, podobnie jak nie osiąga jej kultura"**. Inaczej mówiąc, zespół cech składających się na osobowość człowieka nie jest systemem, który mógłby stać się przedmiotem badań naukowych. Z drugiej strony, nawet gdyby osobowość ludzka była w pełni zintegrowana, pozostałaby jako całość nieuchwytna dla nauki, jak bowiem pisze Znaniecki — „(...) czynny podmiot jako taki jest niedostępny dla obserwacji naukowej; wszystko, co o nim wiemy, sprowadza się do tego, że jest on ośrodkiem doświadczenia i działalności" **.

Ani w czynności społecznej, ani w stosunku społecznym, ani w grupie społecznej, nie objawia się nam podmiot działający w całym bogactwie swych przeżyć i możliwości: objawia się tylko jakaś „część" czy „strona” jego niewyczerpanej indywidualności Podmiot ludzki jest wżyciu społecznym wszechobecny, ale po-

niuje rolę społeczną następująco: „Rola społeczna jest systemem normatywnych stosunków między jednostką a pewną częścią jej środowiska społecznego. System taki wyznacza tę część środowiska, ten «krąg społeczny*, z którym jednostka jako « osoba społeczna* ma być normatywnie związana: warunkuje jej « jaźń społeczną*. tj. obraz tego, czym winna być w oczach innych i dla siebie jako istota cielesna i psychiczna: ustanawia jej ostań socjalny*, czyli zespół praw, jakie ma jej przyznawać dany krąg społeczny; oraz ustala jej « funkcję społeczną*, czyli zespół obowiązków, których wykonania dany krąg może się od niej domagać. Role odgrywane przez różne jednostki w pewnej zbiorowości zazębiają się o siebie; zależność innych ról od danej roli stanowi o jej znaczeniu społecznym”

aaatąte empirycznie niedostępny. „Socjolog nie tnoic liczyć na poznanie, czym człowiek rzeczywiście jest, lecz musi zadowolić się poznaniem, jakim objawia się w swych stosunkach społecznych** •«. Z tego powodu niemożliwa jest pozytywna teoria osobowości; możliwe są tylko „teorie pewnych stron czy pewnych części osobowości” •*. Aby opisać owe , .strony” osobowości, objawiające się uczestnikom życia społecznego, Znaniecki sięga po ■— występującą u Meada, Parka, Lintona i wielu innych — metaforę roli, dość daleko posuwając przy tym porównanie życia społecznego z teatrem.

Autor Social Relations and Social Role* defi

Dopiero po opracowaniu koncepcji roli społecznej socjolog może na nowo podjąć problem osobowości, nadając mu postać problemu naukowego. „Skoro w ciągu swego życia — pisze Znaniecki - jednostka gra wiele ról społecz-