Zdjęcie1226 (2)

tn&Mf, li Mil) Alfftjf I li ‘ U^ir tub Iuup pnn iwnuh' tjrti m wytworone I do innych WlWluft^MW1*^{MI11 w}'

stały, )«i) pfwiioklą iWmii I ^

\ylko dsiekl Kryiyco, to nuiciy droM W twiwditó przez inni, oparte ni innych atidy ti uowv twicidtculn staną tli beiwtfl^diue pewnymi Jakkolwiek tedy wiedu powitije w spolt-cłtiiitwif i dtteki twórczości jednostek ludzkich * wiedu, jut powstała, jest światem idealnym, którego mi indywidualne uchoanki, ani przesądy społeczne unici nic mogą, chybi tworząc nową, pełniejszą i |l{biią wiedzę, nową dziedzinę iwiata idealnego.

To jamo dotyczy moralnokt i sztuki. Wytworzone w ciągu ewolucji społecznej, i początku zaleiiic od potrzeb i warunków społecznego środowiska, stopni₀, wo uwalniają slą od obcych wpływów, zdobywają winne śnieżenie, podlegają własnym sprawdzianom, rozwijają ślij zgodnie i własnymi wymaganiami. Od' nas 1 od ipoieczeństwa zalety jeszcze wybranie takiego lub innego ideału moralnego czy estetycznego; ale jut nie od nas i nie od społeczeństwa zalety, ^ w świetle danego ideału pewien sposób postępowania przedstawi się jako dobry lub zły, pewne dzieło silu-ki - jako piękne lub brzydkie

Rozwój wiedzy, moralności, sztuki nie doszedł jej;, czc do szczytu; głęboko jeszcze tkwią one korzeniami w rzeczywistości społecznej, z której wyszły, ale z każdym dniem osiągają większą swobodę i ponad przyrodę martwe i żywe, ponad zmysłowym doświadczeniem osobnika, ponad społeczeństwem nawet buduje nowy kosmos o nieogarnionych widnokręgach i nieprzewidzianej jeszcze przyszłości

Tak przedstawiają nam się dzieje świata na pierwszy nut oka, poprzez pryzmat poszczególnych nauk; jako szereg stopni, z których każdy jest absolutnie nowe dziedziną, każdy jest krokiem naprzód i wzwyż, ku coraz to większemu bogactwu i pełniejszej harmonii treści, każdy zaś, sam w sobie rozważany, jest znowu rozwijającą sic 11^4 posiadającą własno

4M.JT Ilo/w6j Jest więc ciągłym iwor/tnlm Sie ija-witk córo to nowych w córo to nowych kierunkach.

ł*o»trftf6tni nauki. starając się, każda w swojej dłirdiime. iprowidiM nowt zjawuka do dawnych* i nakreślaj* sobie granice tam. gdsie to iprowadianJa jest już niemożliwe, mają u swego punktu widzenia najzupełniejszą słuszność, gdyś tylko tym sposobem mogą spełnić swój cel: wykrycie stałości wśród zmienności. ujecie różnorodności doświadczenia w systemy

praw.

Ale na tym zadanie wiedzy Sie nie kończy. Można zapytać, czy ten przebieg rozwojowy nie daje sic ująć, Jako ciągły, bez tych przerw, nieuniknionych wtedy, gdy się go pojąć chce Jako rządzony przez ogólne prawa. Istnieje dziedzina wiedzy, która praw Jnie szuka, której zadaniem — odtworzenie przeszłości w Jednorazowym, niepowtarzalnym Jej przebiegu: historio. Przedmiot jej wprawdzie ogranicza sic dziś do dziejów człowieka, ale to ograniczenie wynikło właśnie stąd, że pomiędzy kulturalnym życiem ludzkim a przyrodą nauka wprowadziła rozdział bezwzględny. Gdyby Jednak okazało się* że ten rozdział Jest sztuczny, że nie ma przerw w rozwoju, może by wtedy historia rozciągniętą być mogła na całkowite dzieje świata, niezależnie od tego, czy dzieje kultury pojmiemy Jako część dziejów przyrody, czy też, odwrotnie, dzieje przyrody włączymy do dziejów kultury.

Otóż filozofia nigdy nie zadowalała się prostym stwierdzeniem i zestawieniem wyników badań naukowych w poszczególnych dziedzinach; dążyła zawsze do objęcia całości. Tak samo filozofia ewolucji od chwili, gdy powstała, dążyła do zrozumienia rozwoju świata, Jako jednego przebiegu, mniej lub więcej ciągłego. Szuka ona więc jakiejś wspólnej zasady ewolucji, objawiającej się w całkowitym jej procesie, zasady, która pozwalałaby pojąć zarówno rozwój w zakresie każdej z tych dziedzin, któreśmy tu wyliczyli, jako też powstawanie nowej dziedziny rzeczywistości na gruncie tego, co już istniało.

O ile by filozofii udało się to przedsięwzięcie, wów-

195