Zoologia4

TYP: ORZĘSKI — CIUATA

Narządem ruchu tych pierwotniaków są rzęski rozmieszczone na całej powierzchni ciała lub tylko pewnej jego części. Ciało ma przeważnie kształt stały i otoczone jest pellikulą. Charakterystyczną cechą tej grupy jest obecność jądra generatywnego (mikronukłeus) i jądra wegetatywnego (makronukleus).

GROMADA: KI NETOFRA GMIN OPHORA

Do tej gromady należą orzęski o stosunkowo słabo zróżnicowanym orzęsieniu.

Rząd: Trichostomatida

W przedżołądkach przeżuwaczy (głównie w żwaczu) bardzo licznie występują orzęski z rodzaju Isotricha. Są one jednymi z najbardziej pospolitych komensali żyjących w przewodzie pokarmowym przeżuwaczy i pełnią podobną rolę jak orzęski z rzędu Entodiniomorpha (omówione szczegółowo dalej).

Isotricha prostoma. Żyje w żwaczu głównie u bydła. Owalne trofozoity są stosunkowo duże i osiągają długość do 200 pm. Ciało pokrywa pellikulą, na której widoczne są równomiernie rozmieszczone gęste, długie rzęski. Cytostom wraz z otaczającym go polem okołogębowym — peristomem — położony jest na przednim biegunie ciała. Jądro wegetatywne, duże i paleczkowate, znajduje się blisko peristomu; na preparatach trwałych barwi się bardzo intensywnie.

Rząd: Entodiniomorpha

Te orzęski żyją przede wszystkim w tych częściach przewodu pokarmowego ssaków, które zawierają stosunkowo niewielkie ilości enzymów trawiennych. Bytują głównie w żwaczu i czepcu parzystokopytnych oraz w jelicie grubym nieparzystokopytnych. Znane są także gatunki występujące u niektórych gryzoni, małp roślinożernych oraz innych ssaków wszystko- i trawożemych, np. świń, słoni. Występują bardzo licznie, np. w 1 cm³ treści żwacza owiec może być około 1 miliona osobników, a u krów do 2 milionów.

Entodiniomorpha są symbiontami. Po śmierci stanowią dla swych gospodarzy źródło białka pochodzenia zwierzęcego. Orzęski odnoszą także korzyści z symbiozy, ponieważ „pływają” w masie pokarmowej łatwo dla nich dostępnej, a także w mniejszym stopniu, niż zwierzęta wolno żyjące, są narażone na ataki drapieżników.

Grupa jest silnie wyspecjalizowana i przystosowana do warunków środowiska. Mają gruby pancerz pelłikuiamy. W ich endoplazmie występuje specjalny obszar zwany woreczkiem endoplazmatycznym, w którym trawią pokarm.

Entodinium caudatum. Występuje w przedżołądkach bydła bardzo licznie i pospolicie.

Ciało o wymiarach 50-80 pm jest w zarysie owalne; otacza je pancerz pelłikuiamy. Orzęsienie ciała jest silnie zredukowane i rozmieszczone w postaci wieńców rzęsek tylko wokół peristomu, znajdującego się w przodzie ciała. W tyle ciała występuje długi wyrostek pelłikuiamy.

Trawienie przebiega w dużym woreczku endoplazmatycznym, a resztki nie strawionego pokarmu usuwane są przez cytopyge. Produkty przemiany materii wydala jedna wodniczka tętniąca, od której do powierzchni pellikuli odchodzi kanalik wyprowadzający. Jądro generatywne jest kuliste, wegetatywne zaś pałecz-kowate.

Innym, dość pospolitym gatunkiem z tej grapy pierwotniaków jest Epidinium

Rys. 17. Epidinium ecaudałum. 1 — cytostom, 2 — woreczek endoplazmatyczrty, 3 — jądro generatywne, 4 — jądro wegetatywne, 5 — wodniczka tętniąca, 6 — pancerz pelłikuiamy, 7 — fragment grzbietowego wieńca rzęsek, 8 — cytopyge.

(Wg Sharpa, z Raabego 1964)