k3 (4)

MIEJSCE KOPRENIKA W FILOZOFII 113

przestworzy”, i jedynie świadomość, że nic nie grozi duchowi kontemplującemu, uspokoiła jego duszę; dzięki temu przezwyciężył Kant antynomię skończonośd i nieskończoności; tu był punkt wyjścia Einsteina, gdy zdefiniował on czas jako czwarty wymiar świata i dzięki temu włączył do obiektywnej formuły świata obserwatora, to jest moment obserwacji. Absolut, który myśl Arystotelesowa, a następnie scholastyczna pragnęła umiejscowić w górnych sferach gwiazd stałych, został wygnany stamtąd w wyniku odkrycia Kopcmikańskiego, ale jedynie w tym sensie, że wszelka próba wyznaczenia absolutowi określonego miejsca stała się beznadziejna. Teraz można sądzić - jak to uczył Bruno - że absolut ogarnia całą przestrzeń i działa w niej i nas samych. Ale można też - jak to uczynił Spinoza - pójść dalej i ująć przestrzeń w ogólności, jak i ducha w ogólności, rozciągłość i myśl, jako dwa zaledwie spośród nieskończonej liczby atrybutów absolutu, i w taki sposób głęboko zakorzenić pojęcie nieskończoności w zupełnie innej warstwie, pokrewnej ujęciu kabalistycznemu.

To jest ów „potężny przewrót w metafizyce”, który wywołał Kopernik, to owa „wzniosłość uczuć”, spowodowana przez jego odkrycie. Dziś, gdy zbłąkany ród ludzki grozi zagładą dziełu ducha, my, święcący pamięć Kopernika, składamy hołd duchowi, który opiera się nieugięcie pochodowi zniszczenia. Wraz z nim spoglądamy pełni spokoju i wiary ku gwiazdom i ślubujemy, iż po wspólnym ocaleniu przyczynimy się do położenia fundamentu pod nowy ład żyda ludzkiego, który nie będzie niegodny ładu dróg gwiezdnych; nowy ład, w którym współpracować będą zgodnie wyzwolony naród Kopernika wraz z wyzwolonym narodem Spinozy i Einsteina; nowy ład, w którym znaleźć będą mogły udział, należny im na podstawie ich przeszłośti, również i narody Kanta i Goethego, Galileusza, Bruna i Leopardiego, gdy powród im opamiętanie.

Jerozolima, maj 1943

Martin Buber

Mowę powyższą wygłosi! Martin Buber po polsku w maju 1943 roku w Uniwersytecie Hebrajskim na Mount Scopus w Jerozolimie z okazji 400—le-cia wydania De rcvolutionibus i śmierci Mikołaja Kopernika. W spotkaniu tym uczestniczyli między innymi konsul Polski i polscy emigranci wojenni.

Tekst powyższy - rękopis w języku niemieckim i maszynopis, po polsku, z odręcznymi poprawkami Bubera - odnalazłem w Archiwum Hebrajskiej Biblioteki Narodowej i Uniwersyteckiej w Jerozolimie. Przemówienie to zostało opublikowane w języku hebrajskim pod tytułem Miejsce Kopernika w filozofii (por. pozycja 901 w: Martin Buber, A Bibliography of His Writings 1897-1978, Compiled by Margot Cohn and Rafael Buber, Jerusa-lem 1980). Za pomoc w odnalezieniu tego tekstu dziękuję Pani Margot Cohn - kuratorce archiwum Martina Bubera - oraz Profesorowi Stefanowi Schrei-nerowi.

Opracował Michał Galas

ix*