DIGDRUK00128030

24

^ ski ze swem pismem Hacfira, w Petersburgu i Odesie Cederbaum z tygodnikiem Hamelic i w. i. Duch cywilizatorski wielkimi postępował tam krokami. Z drugiej strony zmieniła się także na korzyść taktyka rządu i społeczeństwa rosyjskiego. Klęska wielka, jaką Rosja poniosła na Kiymie, Złamała reakcyjną i prześladowczą politykę Mikołajską. Zawiały prądy liberalne, zaczęto uwzględniać interesa narodowościowe, zniesiono poddań-swo. »Jewrej« przemienił się w literaturze rosyjskiej na »brata*, otwarto dla niego szkoły, uniwersytety, rzemiosła, poczyniono znaczne ulgi. Niebawem rzucili się też żydzi masami do zakładów naukowych, do zawodów wyzwolonych, do rzemiosł i przemysłu i zakupna roli. Pokochali epokę swoją, wolno-myślną literaturę rosyjską, łączyli się z młodzieżą w pracy około dobra powszechnego. Jak Brandt się wyraża: -Mojżesza zamienili na Puszkina, Jeząjasza na Nekrasowa*, skargi Jeremiasza — na »Boże caria chrani-.

Zdawało się, że ewolucja zeszła tam na dobre tory, że powoli, spokojnie, ale stale i stanowczo ureguluje sic stosunek międzywyznaniowy z korzyścią dla obu stron, dla całego kraju.

Aliści w roku 1881 rozpoczęły się pamiętne -pogromy*.

Na wszystkich polach zapanowała reakcja »Samo wiedza żydowska« i »auto-eman-cypac|a« zabrzmiały jako hasła, »kolonizacja « jako droga, a »odbudowa państwa palestyńskiego* jako cel społeczny i polityczny. Je-