DSCN1674

Cywilizacja 23

staje wobec „wyzwań”, na które musi znaleźć adekwatną „odpowiedź". A. Toynbcc wskazuje, żc najpotężniejsze cywilizacje rodzą się w umiarkowanych warunkach kli-matyczno-geograficznych; nazbyt surowe lub całkowicie łagodne warunki nie sprzyjają powstawaniu silnych cywilizacji. Każda cywilizacja staje w obliczu różnego typu problemów' („wyzwań”), które powinna najpierw trafnie zidenty fikować. a następnie znaleźć właściwe środki ich rozwiązania ("odpowiedź”). Zadanie to mają do spełnienia elity uformowane w obrębie danej cywilizacji. Jeśli z jakichś powodów nie są one w stanic tego uczynić lub proponowane rozwiązania nic są wprowadzane w życic, cywilizacja chyli się ku upadkowi (A S.)

Odróżnienie „ludów cywilizowanych" od „niecywilizowanych” dokonywało się na podstawie różnorodnych kryteriów, które uporządkować można w dwie ogólne klasv: kryteria ewolucyjne oraz analitvcznc (zob. [J. Cazeneuve 1976, s. 36 47]). Wśród tych pierwszych wskazuje się kryteria morfologiczne. takie jak urbanizacja (Robert Red-frcld) i kompleksowość (Herbert Spencer), kryteria techniczne (zwłaszcza rozwój narzędzi), czynniki intelektualne i moralne. Ujęcia ewolucjonistycznc zakładać mogą swoisty ctnocentryzm. Aby uniknąć zawartego tu wartościowania i traktowania rodzimej cywilizacji jako „wyższej", poszukuje się kryteriów analitycznych, pozwalających na określenie istoty cywilizacji. W ujęciu takim pojęcia „kultura” i „cywilizacja” stają się niemal tożsame. Granice między nimi mają często charakter umowny. Robert Mclver kulturę traktuje jako „ekspresję ży cia"; jej przejawem są systemy ideologiczne, religie, sztuka. Cywilizacja natomiast to dziedziny zapewniające odpowiednie warunki życia, np. technika, organizacja społeczna, gospodarka. Kultura w tyra ujęciu to zbiór celów, wartości; cywilizacja natomiast to sfera środków działania umożliwiających realizowanie tych wartości. Alfred Weber do dziedziny kultury zaliczał religię. filozofię, sztukę oraz związane z nimi ideały i normy, natomiast w obrębie cywilizacji sytuował przede wszystkim technikę i naukę Kultura rozwija się w sposób niekumulatywny. w różnych kierunkach; dla sfery cywilizacyjnej charakterystyczna jest natomiast kumula-tywność zachodzących zmian.

Wyodrębnia się różne typy cywilizacji. Poszczególne epoki historyczne traktowane są często jako swoiste typy cywilizacyjne rnówi się o cywilizacjach starożytności, średniowiecza (cywilizacja chrześcijańska!, cywilizacji nowożytnej, lę ostatnią określa się także mianem cywilizacji naukowi >-tcch-meznej, industrialnej lub obecnie postmdu-stnalnej. Pod uwagę bierze się kryteria techniczne. religijne oraz intelektualne I chks

Koneczny lwi. _{s 28|} ^ cywilizacji zależy od stosunku prawa pry. walnego i publicznego, „od poddawania życia publicznego etyce lub od zwolnienia go od etyki, wreszcie od tego. któremu rodzajowi sil przyznaje się supremację, siłom matem czy ducha”. Współcześnie F. Ko-neczny wyróżnia siedem cywilizacji: bramińską. żydowską, chińską i turańską (tzn moskiewską i kozacką), bizantyńską, łacińską i arabską [ibidem, s. 35 J.

Jeden z głównych problemów dotyczy badań na temat przyczyn powstawania oraz upadków cywilizacji. Spośród wielu różnorodnych koncepcji na uwagę zasługuje model wyjaśniania zaproponowany przez Arnolda foynbeego. Każda cywilizacja

/.oh kultura, morfologia społeczna, ncoewolu-cjomzm. obyczaj, rozwój społeczny

ralura

cncuvc J.. 1976. Dix grandęs nntions de la

ocioiogte, Edmons du Seuil. Parts

s N . 19X0. Przemiany obycztyów * cywili-

iKttZochod*. PIW. Warszawa

icczny I . 1991. O W * kalorii, Mithali-

icum. Warszawa-Struga

ck /    1990. Pluralizm cyw ilizacyjny Jako

ympehtyma myili socjologicznej (rui pny-

lJadM    I-    ^{f /na}

vcdaego\ AE w Krakowie. Kraków

cki J 1983. Historia myśli socjologicznej.

•WN. Warszawa