img930 (3)

litera oznaczająca	litera		bez	bez-
bezdźwięczny +	oznaczająca +	pauza —►	dźwięczny	+ dźwięczna + pauza
obstruent por.:	półotwartą		obstruent	półotwarta

wiatr — [v’iatr] baśń — [baśń] pasm — [pasm]

Żywym zjawiskiem, a więc przykładem upodobnień pod względem dźwięczności jest wariantywna realizacja nagłosowych półotwartych lub / w pozycji przed bezdźwięczną spółgłoską właściwą (obstruentem). W takich wypadkach możliwe jest ubezdźwięcznienie półotwartej lub ł w wyniku regrc-sywnych wpływów koartykulacyjnych. Następuje bowiem zbyt wczesne rozsunięcie wiązadeł głosowych charakterystyczne dla wymawiania obstruentu występującego w prawostronnym kontekście. W efekcie poprzedzająca go głoska półotwarta lub [u] również realizowana jest bezdźwięcznie. W opisywanym tutaj kontekście,’ chyba rzadko — ale możliwe są realizacje z zachowaną dźwięcznością półotwartej lub [u], a więc z nagłosowym segmentem niezależnym pod względem dźwięczności od wpływów sąsiedztwa fonetycznego, por.:

znak

spółgłoski

bezdźwię

cznej

łlub znak spółgłoski + półotwartej

[U lub bezdźwięczna półotwarta + bezdźwięczny obstruent| albo

[U lub dźwięczna półotwarta + bezdźwięczny obstruent]

por.:

mchu----►    [mxu] albo [mxu]

rtęć ----►    [rteńć] albo [rteńć]

lśnić ----*•    [lśńić] albo [lśńić]

łka ----►    [uka] albo [uka]

Procesualny charakter ma również wariantywna realizacja półotwartych występujących po dźwięcznych spółgłoskach właściwych, ale w pozycji wygłosu absolutnego (przed pauzą). W takich wypadkach możliwa jest wymowa z zachowaną dźwięcznością półotwartej i poprzedzającej ją spółgłoski właściwej, a więc z wygłosowym segmentem niezależnym pod względem dźwięczności od wpływów sąsiedztwa fonetycznego. Możliwa jest wszakże zupełnie inna realizacja polegająca na ubezdźwięcznieniu zarówno półotwartej, jak i poprzedzającej ją spółgłoski właściwej w wyniku regresywnych wpływów koartykulacyjnych. Ze względu na bezpośrednie sąsiedztwo pauzy, w czasie której artykulatory pozostają w stanie spoczynkowym, zbyt wcześnie następuje rozsunięcie wiązadeł głosowych. W rezul

lacie bezdźwięcznie wymawiana jest zarówno wygłosowa półotwarta, jak i bezpośrednio poprzedzająca ją spółgłoska, por.:

/mik

upótgłoski + półotwarta il/więcznej

+

[dźwięczna +

*

*

^ *

pauza <

półotwarta

dźwięczna

+ pauza]

albo

[bezdźwięczna

+

półotwarta

bezdźwięczna

pauza]

kadr — [kadr] albo [katr] bóbr — [bubr] albo [bupr] realizm — [real’izm] albo [reakism] blizn ■— [bl’izn] albo [bPisn]

Dość regularnie, choć nieobligatoryjnie, obserwujemy ubezdźwięcznienie półotwartych (także głoski [u]) występujących w śródgłosie po dźwięcznej ■.półgłosce właściwej, a przed bezdźwięczną spółgłoską właściwą. Połączenia tego typu mogą być realizowane w zróżnicowany sposób pod względem dźwięczności. Albo w wyniku regresywnych oddziaływań kontekstu bezdźwięcznie wymawiane |esl całe połączenie, tzn. zarówno spółgłoska półotwarta, jak i poprzedzający ją obstruent, albo całość realizowana jest dźwięcznie, tzn. niezależnie od wpływów prawostronnego sąsiedztwa bezdźwięcznej. W charakteryzowanych tutaj wypadkach możliwy jest jeszcze trzeci wariant realizacyjny — polegający na uproszczeniu grupy do samych tylko dwóch bezdźwięcznych obstruentów. Półotwarte lub [u] bywają wówczas redukowane, por.:

Illera oznaczająca    litera oznaczająca    litera oznaczająca

il/więczny obstruent    półotwartą lub ł    bezdźwięczny obstruent

■    i    i

■    i    i

i    i    ■

i    i    ■

i    i    i

ł    I    !

albo    .    .. .    !    !

| bezdźwięczna + bezdźwięczna ₊ bezdźwięczna] półotwarta lub [u]

I    I

I    I

l ■

albo    .

_r,, .    dźwięczna    ,    ,, .    ,

[dźwięczna + _{pó)otwarta lub} ,+ bezdźwięczna]

I

I

*

albo [bezdźwięczna + bezdźwięczna],

por.:

mędrca — [mentrea] albo [mendrca], albo ?[mentca] módlcie (się) — [mutjće śeu] albo [mudlće ...], albo [mutće...| jabłko — |uipuko| albo |iabuko|, albo [mpko|

101