IMG22 (7)

304

Koncepcje poła znaczeniowego

Zasadniczym punktem wyjścia Porziga jest obserwacja naturalnego grupowania się wyrazów w konkretnych aktach mówienia, w ciągach syntagmatycznych. Łatwo zauważyć można regularną łączliwość pewnych wyrazów z innymi: użycie w tekście Jednego z nich niejako determinuje pojawienie się drugiego. Czasownik tzczekać zakłada wystąpienie jako podmiotu wyrazu pies, słowo lizać implikuje jak gdyby treść wyrazu język. Centrum takich zespoleń stanowi czasownik, który wytwarza wokół siebie swoistą „sferę grawitacji", „przyciąga" nazwy określonych podmiotów ,*czasem także nazwy przedmiotów czynności lub elementów jej towarzyszących (np. narzędzi) **. Czasownik reiten z jednej strony determinuje pojawienie się nazwy jeidica, z drugiej zakłada wystąpienie wyrazu oznaczającego zwierzę wierzchowe (koń, wielbłąd itp.).

Ośrodkiem pola może być także przymiotnik. Ponieważ pewne cechy można przypisać ściśle określonym przedmiotom, krąg rzeczowników, z którymi tworzy on sensowne związki wyrazowe, bywa ograniczony; niekiedy nawet użycie przymiotnika całkowicie jednoznacznie rozstrzyga o treści wyrazu określanego (np. niem. blond — Haar, poi. kary — koń). Takie związki między słowami, wynikające z wzajemnego uzupełniania się ich treści, nazywa Porzig „istotnymi" (wesenhafte Bedeutungsbe-ziehungen), pary zaś wyrazowe nimi zespolone uznaje za elementarne pola semantyczne **.

Co więcej, słowa kojarzące się z wyrazem — cent* urn pola istotnymi związkami znaczeniowymi łączą się też w określony sposób ze sobą nawzajem, bo należą przecież do tego samego zakresu pojęciowego (np. koń, muł, osioł, wielbłąd — « wierzchowiec*). Takie z kolei ugrupowania tworzą tak zwane pola parataktyczne. Zespalają się w nich np. przymiotniki, sygnalizujące różny stopień"natężenia tej samej cechy (heiss — warm — łau), czasowniki ujmujące różne sposoby dokonywania pewnej czynności ogólnej (np. gehen, laufen, rennen) i wreszcie rzeczowniki — nazwy realiów tworzących pewne układy (np. wyrazy, które oznaczają stopnie pokrewieństwa).

Między polami syntaktycznymi a parataktycznymi zachodzi określona współzależność; mianowicie w skład pola parataktycznego wchodzą wyrazy „wymienne" jak gdyby w polu syntaktycznym³⁰

der Zug?).

(np. Wann kommt geht fahrt

Porzig, w przeciwieństwie do Triera, stara dę uwzględnić różnorodne związki strukturalne, które łączą wyrazy v systemie słownikowym; więzi np. słowotwórcze stanowią jeden z czynników organizujących pola: albo je zespalają (istnieje bowiem tendencja do ukształtowania pola jako grupy derywacyjnej, np. death — to die), albo stają się wykładnikiem jego wewnętrznego rozczłonkowania (np- verstandig — verstandlick — vtntandesmassig).

» „in der Tat haben alłe Worter gewissennassen ein Kraftfeld um sich, in das Wórter nur pn? bestimmter Art eindringen konnen”. (Dat Wunder der Sprache. S, 124).

» , So stełlt der Bereicb der Worter, die mit einem gegebenen Wart sinnvaU ver-kniipft werden kbrmen, auch ein Wortfełd dar (syntaklisches Fekh". (J>m Wunder_, s tttt

m Wfc ......._. p,irt i ft-K Ffiri bilden die Wórter, die ma einer t> nten Stelle