IMG25

146

AB    C

e

Rysunek 4.4

Mikrooyte iA Bi Bogda nowa-Katkowa 1917 C z Chaomana 1969) A - schemat struktury chononu _;3|a w okokcy rrwopyte. 1 - aparat rrafcropyiamy ztozony z trzech pasków komorę* otaczanych centralne komodo aparatu. 2 - centralna (amka aparatu mtkropyiamego. 3 - pas komórek przepoowycr aparatu mikropytamego. B - schemat budowy mdrropyte. 2 - centralna tamka. 4 - komórki. 5 - zetęr. ka. 6 - kanaliki promieniste chortonu. 7 - wałeczek otaczany jamkę centralną. C - przekrój przez aparat mikropytamy Oncopiectus 1 - otwór tamki centralnet. 2 - retikułum powietrzne. 3 - kanał m-kropyłamy. 4 - chonon. 5 - oskórek serozowy 6 - otwór wewnętrzny aparatu mikropytamego. 7 -warstwa powietrzna chortonu

pozbawiona rzeźby, gdy część wicrzchołkow-a może być niekiedy, jak np. u niektórych pluskwiaków. zakończona wieńcem haczyków. Wyróżnia się rzeźbę gładką, stateczków alą. podłużnie bruzdowaną, zeberkowaną. jamkowatą. Oprócz rzeźby, na powierzchni chorionu bywa widoczna mikrorzeżba przedstawiona w postaci mikroskopijnych jamek. wzgórków

lub rys.

Wielkość jaja może się w ahać od 0.02 mm u pewnych czerwców do ok. 15 mm u dużych prostoskrzydłych. Najczęściej jaja owadów mają wielkość od 0.1 do 1,5 mm. Wielkość jaja może się zmieniać w pewnych granicach w zależności od intensywności pobierania wody z otoczcnia.

Bjtw a jaja tuz po złożeniu jest biała lub zielonkawa. Jaja składane na powierzchni liści szy bko jednak wyharw iają się. najczęściej na zielono, rzadko u niektóry ch gatunków przybierają kolor czerwony, niebieski, żółty i inny. Jaja owadów składane do tkanki roślinne! lub do gleby są z reguły białe. W miarę rozwoju zarodka lub pod wpływem pasożytów barwa jaja może się zmieniać - z reguły jaja stają się wówczas ciemniejsze. Rysunek jaja występuje rzadko. Składać się może z podłużnych linii łub plam.

Oprócz cech morfologicznych jaja charakteryzują cechy biologiczne: rodzaj podłoża, na którym są składane, rozmieszczenie jaja względem siebie i względem podłoża, rodzaj ochronnego pokrycia, jakim są zabezpieczane przez samice.

U owad'iw determinacja płci może następować po zapłodnieniu (chrząszcze, muchówki. pn toskrzydłe > lub przed zapłodnieniem (motyle, pluskwiaki równo- i różnoskrzydłe). W pewnych przypadkach (typ „ludzki”) wszystkie jaja mają autosomy (A) i jeden hetero-chromosom (a), c/yli A x Plemniki mają natomiast A + a lub A + y. A więc jest tutaj jeden rodzai jaja. a dwa typ) plemników. O płci potomka decyduje więc samiec. W pnrypad-

ku drugim (typ ..piast") hclcrochromosomy są parzyste u samców 2A * TL. natomiast u samic 2A + WZ. O determinacji płci decyduje więc samica. W rzeczywistości o płci potomstwa przesądza wówczas głównie stosunek ilości chromalyny heterochromosomów ix) do

autosomów (A). Gdy ' »1 - rodzi się samica, jeśli ' » ~ -to samiec. Mechanizm deter-A    A 2

minacji płci typu „ptasiego" może być łatwiej zakłócony pod wpływem warunków ekologicznych niekorzystnych dla populacji niż. tam. gdzie o determinacji płci decyduje samiec. U motyli, u których występuje heterogametyczność samic, udział samic w następnym pokoleniu maleje liniowo, proporcjonalnie do wzrostu zagęszczenia populacji. Mechanizm zmieniający określenie płci u potomstwa na korzyść samców może pod względem fizjologicznym polegać na tym. że przy dużej gęstości populacji z różnych przyczyn, np. braku pokarmu. samice nie składają wszystkich jaj. które następnie ulegają rcsorpcji przez organizm, co prowadzi do nienormalnego funkcjonow arna mechanizmów określających płeć.

4.3. Rozwój embrionalny

Po zapłodnieniu jaja powstaje zy gota inicjująca rozwój embnonalny. który może trwać od kilku godzin do kilku miesięcy, zależnie od gatunku i warunków ekologicznych.

Rozwój zarodka rozpoczyna się od okresu bruzdkowania Pierw sze podziały jaja następują co kilkanaście minut, później znacznie rzadziej. U owadów wy stępuje bruzdkowantc powierzchniowe: blastomery wędrują ku powierzchni i tworzą jednowarstwową blasloder-mę z żółtkiem w środku (rys. 4.5). Warstwa komórek schodząca pod powierzchnię zarodka stanowi dolny listek zarodkowy, tj. zaczątek endodermy i mczodermy Natomiast elementy pozostające na powierzchni tworzą cklodcrmę (rys. 4.6), która oprócz udziału w kształtowaniu pokryw ciała i kończyn tworzy dwa wpuklcnia: zawiązek jelita przedniego i zawiązek

Rysunek 4.5

Bruz&owame jata Isoto-ma [Cotlembola) (ze Szwanwcza. 1956): A -stadium 8-komórkowe. B - stadium 64-komórkowe. C - wędrówka podzielonych jąder na powierzchnię, D - stadium btasto-deimy; 1 - zawiązek płciowy, 2 - blastoderma. 3 -wnettolagi