IMG63 (4)

46

nawet aniżeli histotyk. Ale pisarz zazwyczaj okazuje _WllŁ sunku do mego pewną dozę sympatii, a nawet chęć wy_ba czenia, co me dotyczy postaci historyka. Podczas gdy nauko’ wiec najczęściej pokazywany jest jako ten, kto zaprzedaje I duszę w imię jakiegoś konkretnego zaangażowania, tak jak I to ma miejsce w przypadku dążenia Fausta do sprawowania I kontroli nad światem, czy też potrzeby zgłębienia tajemnic I przyrody, historyk — przeciwnie, przedstawiany jest zazwy. I czaj jako wróg we własnych szeregach, ktoś, kto udaje na- I bożny szacunek dla ducha jedynie po to, by skuteczniej pod- | ważyć duchowy wymiar twórczej jednostki. Słowem, oskarżenie formułowane pod adresem historyka przez współczesnych pisarzy ma również charakter moralny, jednakże o ile uczony oskarża historyka o ułomność metody lub intelektu, artysta oskarża go o to samo w odniesieniu do wrapł* wości lub woli.

storyczną i stwierdził, że wszędzie tam, gdzie „eunuchowie prosperowali w haremie dziejów”, sztuka z konieczności musiała ginąć. „Zmysł historyczyny - pisał Nietzsche _ecj j rządzi nieposkromiony i ze wszystkimi konsekwencja^'1

wykorzenia przyszłość, ponieważ rozbija złudzenia i odbi j ra rzeczom istniejącym ich atmosferę, bez której rze_C2ł — ¹

nie mogą żyć.

Szczegóły oskarżenia i taktyka jego formułowania nie zmieniły się zbytnio od czasów Nietzschego, który sto lat temu ustanowił w tej mierze wzorzec. WNarodzinac tragedii (1872) Nietzsche przeciwstawił sztukę wszelkim or-mom abstrakcyjnego rozumowania, podobnie jak życie prze-ciwstawił śmierci dla ludzkości. Historię umiejscowił zas pomiędzy wieloma możliwymi wynaturzeniami apollin^ski^c“ zdolności człowieka i oskarżył ją o współudział w destrukcji mitycznych fundamentów zarówno indywidualnej, jak i społecznej tożsamości. Dwa lata później w Pożytkach i szkodliwości historii dla życia (1874) Nietzsche zaostrzył jeszcze swojsjjR koncepcję opozycji pomiędzy wyobraźnią artystyczną a hi-fci storyczną i stwierdził, że wszędzie tam.    ________u—■

'mm

Br&mif historii

. Nietzsche nienawidził historii nawet bardziej aniżeli re-ligii. Historia rozwijała w człowieku szkodliwy dla zdrowia duchowego voyeryzm, skłaniając go do przeświadczenia, iż jest tylko spóźnionym przybyszem w świecie, gdzie wszystko warte dokonania zostało już zrobione, a tym samym osłabiała popęd do heroicznych czynów, które — choćby chwilowo- mogłyby nadać ludzki sens absurdalnemu światu. Zmysł historii był wynikiem zdolności, która odróżnia człowieka od zwierzęcia, to znaczy pamięci, będącej także źródłem świadomości. Historia, konkludował Nietzsche, musi zostać „na serio »znienawidzona« jako kosztowny i zbyteczny luksus rozumu”, jeżeli życie ludzkie nie ma obumrzeć w bezsensownej pielęgnacji wad, wywołanych przez fałszywą moralność opartą na pamięci.

Jeśli następne pokolenie na dobre lub złe czegokolwiek nauczyło się od Nietzschego, to niewątpliwie przejęło jego wrogość wobec historii w wersji praktykowanej przez historyków akademickich końca dziewiętnastego wieku. Nie tylko jednak Nietzsche był odpowiedzialny za upadek autorytetu historii wśród artystówJin de siec U’u. Podobne oskarżenia, wyrażane mniej lub bardziej wprost, znaleźć można u pisarzy tak różniących się między sobą temperamentem i celami, jak George Eliot, Ibsen i Gide.

W Middlemarch, opublikowanym w tym samym roku co Narodziny tragedii, Eliot wykorzystała spotkanie Dorothei Brooke i Casaubona do sformułowania w specyficznie angielski sposób niebezpieczeństw antykwaryzmu. Panna Brooke, wiktoriańska dziewica o ustabilizowanych dochodach, której pragnieniem jest dokonać w życiu choćby jednego wyczynu przekraczającego granice własnego ja, widzi w Casau-bonie, który jest od niej o dwadzieścia pięć lat starszy, „żywy odpowiednik Bossueta, w którego dziele doskonała wiedza Dołączy się z gorącą pobożnością”. Pomimo różnicy wieku, decyduje się wyjść za niego za mąż i poświęcić życie służbie