IMG35 (11)

ID MON 156

zemścić. Kosior padł z ręki Lynkeusa, którego z kolei powalił Polydeukes. W chwili gdy Idas miał pokonać Polydeukcsa. kres walce położył Zeus, tak samo jak w poprzedniej wersji. Walka bywa pizedstawiana w różny sposób: Kastor i Lynkeus ustalili, że rozstrzygnę sprawę pojedynkiem: zwyciężył w nim Kastor, zabijając swego przeciwnika. Idas chcąc pomścić śmierć brata usiłował zabić Kastom, ale padł od pioruna Zeusa. W tej wersji żadnej roli nie gra Polydeukes.

Hyginus opowiada, że Lynkeus padł z ręki Kusiora: kiedy Idas chciał go pogrzebać, Kastor usiłował mu przeszkodzić, dowodząc. że Lynkeus nie wykazał w walce dostatecznej odwagi i „umarł jak kobieta". Znieważony Idas chwycił za miecz, który Kastor nosił u boku, i przeszył mu pachwinę. Inni znów mówią, że przygniótł go kolumnę z grobu Lynkeusa. Wkrótce potem padł z ręki Pol > de u kęsa. jj

// tXS53-564iacbol.;Eu*..p.776.12: Apd. Bibl. 18.2:9.16:17. Sn.;

III I l,2;A.R. 1151 a;IISI7n.:Hm Fab. I4;80;l00;0v. A/*VIII305; Fast. V699-7l4;Prop.l2.17;Pi. a 1.109n,;A^:. 10.60 n. i schol.; B. XX: Simon.    216; Paus. III I3. I; IV 2.6 n .3.1. V 18,2 (napij na skrzyń i

K>pselosa); Thcoc. XXII 137-211; Cłem. Frou. 9. 32.

IDMON (lópc)v)-był jednym z Argonautów. Jako wieszcz miał zadanie wyjaśniać wyrocznie związane z wyprawę. Uchodził za syna Apollona, natomiast „ziemskim" jego ojcem był Abas, syn Melampusa (tab.

I). matkę zaś Asteria lub Kyrene. Niekiedy utożsamia się go z Testorem, synem Apollona i Laotoe, a ojcem Kałchasa. Imię „Idmon" byłoby więc tylko epitetem, związanym z rdzeniem oznaczającym: widzieć. Idmon znaczy istotnie: Jasnowidzący.

Różnie mówi się o jego losach. Niekiedy przyjmuje się, że dotarł do Kolchos, kiedy indziej - że zabił go dzik w czasie pobytu u Mariandynów. Idmon przewidział własną śmierć, a jednak nie wahał się wziąć udział w wyprawie (-^ Argonauci). Js

A.R. 1142 n.; U 815 n; 844 n.; i schol. ad 485; Schol. ad 1139; IISIS: III 525; 1372; IV 76; Hyg. Fab 14; 18; 248; Apd. Bibl. 19,23; Ps.-Ov. Ibis 306.

IDOMENEUS (15ojjeveuę) - był królem Krety, synem Deukaliona, wnukiem Minosa (tab. 28). Jego przyrodnim bratem był Molos, syn Deukaliona i jednej z jego nałożnic, a ojciec -» Merionesa, towarzyszącego mu w wyprawach wojennych. Idomeneus byl stryjem Merionesa.

Idomeneus jest jednym z załom ików Heleny. Związany wspólną przysięgą musiał wyruszyć na wojnę trojańską, gdzie wyróżniał się wśród pierwszoplanowych postaci. Stal na czele kontyngentu kreteńskiego, liczącego osiemdziesiąt okrętów. Reprezentował sześć miast: Knossos, Gortynę, Lyktos, Milet, Lykastos, Fąjstos i Rytion. Byl jednym z dziewięciu wodzów, którzy zgłosili się do pojedynku z Hektorem, kiedy przypuszczano, że można będzie w ten sposób rozwiązać spór Trojan i Achajów.

Wielu wrogów położył na polu walki. Odznaczył się w bitwie o okręty. Głównym jego przeciwnikiem był Deifobos, a później Eneasz. W czasie walki o ciało Fatroklosa chciał zaatakować Hektora, uciekł jednak, kiedy tamten zwrócił się przeciw niemu i zabił woźnicę rydwanu Merionesa, Koj ran osa. Idomeneus schronił się wtedy w obozie.

W czasie igrzysk pogrzebowych ku czci Achillesa Idomeneus odniósł zwycięstwo w walce na pięści. Działo się to już po wypadkach opisanych w Iliadzie.

Byl też jednym z bohaterów, którzy we wnętrzu konia trojańskiego dostali się w ol ęh murów miasta. Wymienia się go też wśród sędziów, którzy mieli rozstrzygnąć, komu ma przypaść zbroja Achillesa.

Powrót Idomeneusa w porównaniu z przygodami innych bohaterów - przypomnijmy Odyseję - należał do nąjszczęśliwszych. Jednakże chociaż pokazywano jego grób na Krecie, mit o nim wspomina o wielu wydarzeniach, które tragicznie zaciążyły na jego ostatnich latach. Jedno z podań mówi, że żonę jego, Medę, uprowadził Nauplios i oddal w ręce pożądającego jej Leukosa. Leukos ten był synem Talosa, którego wychował Idomeneus, ponieważ rodzice Talosa porzucili go w dniu urodzin. Talosowi właśnie Idomeneus powierzył na czas swej nieobecności opiekę nad domem. Leukos zabił później Medę, podobnie jak córkę Medy i Idomeneusa, Klejsiterę. Czasem przyjmuje się, że mieli oni jeszcze dwóch synów, Ifiklosa i Lykosa. Po powrocie Idomeneus oślepił Leukosa i odzyskał tron. Inni jednak utrzymują, że to Leukos zmusił go do pójścia na wygnanie.

Zgodnie z niektórymi wersjami w czasie powrotu spod Troi na Kretę flota Idomeneusa porwana została przez burzę. Król przysiągł wówczas, że jeśli powróci do swego królestwa cały i zdrów, poświęci w ofierze Posejdonowi pierwszą istotę ludzką, jaką spotka na lądzie. Pierwszym człowiekiem, jakiego dostrzegł po przybiciu do wybrzeży Krety, był jego syn (lub córka). Wierny swemu przyrzeczeniu Idomeneus musiał go poświęcić. Autorzy zapewniają jednak, że złożył w ofierze tylko jego wizerunek. W każdym razie jednak na wyspie wybuchła zaraza, pochłaniająca wiele ofiar. By ułagodzić gniew bogów, Idomeneusa wygnano, ponieważ sądzono, że to jego okrutny czyn wywołał gniew boży. Idomeneus udał się więc do Italii południowej i osiedlił się w Salentii, gdzie wzniósł świątynię Ateny.

O Idomeneusie opowiada się też następującą anegdotę: Tetyda i Medea spierały się kiedyś, która z nich jest piękniejsza, i o rozstrzygnięcie poprosiły Idomeneusa. Ten pierwszeństwo przyznał Tetydzie, co wywołało oburzenie Medei. Oświadczyła ona, że wszyscy Kreteń-czycy są kłamcami, i na kraj Idomeneusa rzuciła klątwę, która miała sprawić, że nigdy już nie będą mówili prawdy. Taki miał być początek przysłowia, które mówiło, że wszyscy Kreteńczycy są kłamcami. js.

ILII645 n.; III 230 n.; IV 263 n.; VII161 n.; XIII307 n.; 445 n.; 500 n.; XVI345; XVII605 n.; XXIII450 n.; Od III 191; XIII 259 n.; Lyc. 431; Paus. V 25.9; Apd. Bibl. III 3,1; Ep. III 13; VI10; Hyg. Fab. 81;97; 270; Q.S. 1247; IV 284; V 134 n.; XII320; Tret. in Lyc. 384 n.; Vcrg. Aen. III 121 n.; 400 a; XI264 a; Serv. in Verg. Aen. III 121; XI264; Myih. Lal. (Bodę) I. p. 59; 145 n.; D.S. V 79; Var. ap. Prób. in Ven. Ecl. VI51; Ptol. Heph. 5.

IDYJA (15ula)-jest jedną z Okeanid. Poślubił ją Ajetes, król Kolchidy, czyniąc z niej swą drugą małżonkę. Córką jej była Medea. Co do Apsyrtosa - przeważnie przyjmuje się, że pochodził on z pierwszego małżeństwa Ajetesa. Niektóre tradycje czynią jednak Idyję pierwszą żoną Ajetesa, a wobec tego matką jego obojga dzieci (-* Ajetes). js

Hes. 77i.352; 959; A.R. III 242 i schol:; Schol. ad IV 323; Apd. Bibl. 19, 23; Hyg. Fab 25; Tz«. in Lyc. 174; 798; 1024.

IEUD (leoóS)-jest według mitu fenickiego najstarszym lub nawet jedynym synem Kronosa. Matką leuda jest nimb Anobret. W czasie wojny pustoszącej kraj

IFIKLES

157

Kronos poświęcił swego syna, przybranego w szaty królewskie, na ofiarę dla zbawienia ojczyzny, js

Euseb. Praep. evang I 10, 30; IV 16, 11 (cyt. Filona z Byblos).

IFIANASSA (l<pióvaooa)-to imię kilku postaci mitologicznych; nazywała się tak:

1.    córka króla Argos, Projtosa, którą, podobnie jak jej siostrą, owładnął szał. Uleczył ją Melampus (-» Proj-ydy oraz tab. 1).

2.    jedna z córek Agamemnona, zgodnie z najstarszą wersją mitu o Atrydzie (-* tab. 2). Z czasem zaczęto ją utożsamiać z Ifigenią.

3.    żona Endymiona, a matka Ajtolosa./y

1.    Apd. Bibl. II2.2; Schol. in Od. XV 22S. 2. II. IX 143; 287; S. El. 157 i schol.; Lucr. I 85. 3. Apd. Bibl. I 7, 6.

I FI DAM AS (ItpiSćąiaę) - I. to jeden z synów Troja-nina -» Antenora i Teano, córki króla Tracji, Kisseusa. Ifidamasa wychował właśnie Kisseus i ożenił go z jedną ze swych córek, a więc z ciotką Ifidamasa. Niedługo po ślubie Ifidamas wyruszył pod Troję, dowodząc dwunastu okrętami. Padł z ręki Agamemnona. Śmierć jego chciał pomścić jego starszy brat Koon, zdołał jednak tylko zranić króla, który chwilowo ustąpił z pola walki. Koon sam poległ na zwłokach brata.

2.    Tak samo nazywał się jeden z synów Busirisa, który równocześnie z ojcem zginął z ręki Heraklesa, przy ołtarzu Zeusa, js

I.Paus. IV36,4;V 19.4;//.XI22.1 n.;Eust.inHorn.p.840.1. 2. Apd Bibl. II 3. II; Schol. in A. R. IV 1396.

IFIGENIĄ (Itpiyśyeia) -jedna z córek -»Agamemnona i Klytajfnestry (tab. 2), nie występuje jednak, a przynajmniej nie pod tym imieniem, w epopei home-ryckiej. Mit o niej rozwija się w eposie cyklicznym, a także w tragedii, której twórcy poświęcili Ifigenii kilka sztuk.

Agamemnon ściągnął na siebie gniew Artemidy, skutkiem czego flota jego stała w Aulidzie, zatrzymana przez długotrwałą ciszę morską. Wieszczek Kalchas oznajmił, że gniew bogini zostanie uśmierzony, jeśli Agamemnon zgodzi się złożyć jej w ofierze córkę, która przebywała wówczas wraz z matką w Mykenach. Agamemnon wzdragał się początkowo, jednakże musiał ustąpić pod naciskiem opinii ogółu Greków, a przede wszystkim Menelaosa i Odyseusza. Sprowadził więc Iflgenię do Aulidy pod pretekstem jej zaręczyn z Achillesem; Kalchas złożył ją w ofierze przed ołtarzem Artemidy. Bogini w ostatnim momencie zlitowała się nad dziewczyną i podstawiła na jej miejsce łanię. Iflgenię natomiast przeniosła do kraju Taurów (na Krymie),, gdzie uczyniła ją swą kapłanką. Taka jest najprostsza i najbardziej znana wersja mitu. Powstało jednak wiele jej wariantów, znacznie odbiegających od zasadniczego wątku. Twierdzono m.in., że miejscem ofiary była nie Aulida, lecz okrąg zwany Brauron w Attyce, i że bogini podstawiła w ostatniej chwili jako ofiarę nie łanię, lecz niedźwiedzia. Ifigenią natomiast w momencie ofiary przemieniła się w byka, jałówkę, niedźwiedzicę lub nawet starą kobietę i pod tą postacią znikła. Zniknięcie jej możliwe było dzięki temu, że uczestnicy ofiary odwrócili wzrok, by nie patrzeć na tak straszliwy czyn. „Racjonalizująca” wersja mitu twierdzi. że ofiara została przerwana przez nagłe wtargnięcie zwierzęcia - byka, łani, jałówki itp. lub starej kobiety. Stanowiło to wróżbę, na skutek której kapłan stwierdził, że ofiara nic jest już konieczna i że bogowie by jej już nie przyjęli. W ten sposób Ifigenią miała ocaleć.

Przebywając w kraju Taurów Ifigenią przez długie lata służyła bogini. Musiała składać jej w ofierze wszystkich cudzoziemskich rozbitków. Działo się tak aż do dnia, kiedy w dwóch cudzoziemcach, których przyprowadzono jej na ofiarę, rozpoznała swego brata Orestesa oraz Pyladesa. Wyrocznia w Delfach wysłała ich do kraju Taurów na poszukiwanie posągu Artemidy, której kapłanką była Ifigenią. Porzucając swą funkcję kapłańską Ifigenią wydała im posąg i uciekła wraz z nimi do Grecji.

Zdarzenia jakie nastąpiły w drodze powrotnej, przedstawił Sofokles w zaginionej dziś tragedii Chryses. Ifigenią, jej brat Orestes oraz Pyladcs przybili do brzegu w Smintion w Troadzie, gdzie Chryses był kapłanem Apollona. U boku -»Chrysesa znajdował się syn jego córki Chryseidy i Agamemnona; Chryseida poczęła go w czasie niewoli w obozie Greków. Nosił on to samo imię, co dziadek; odziedziczył też jego funkcję arcykapłana. Uchodził za syna Apollona. Kiedy zbiegowie zjawili się tam, ścigani przez Toasa, króla Taurów, Chryses zatrzymał ich i chciał ich oddać w ręce Toasa. Jego dziadek zdradził mu jednak sekret jego pochodzenia. Wówczas Chryses zabił Toasa i podążył wraz ze swą siostrą i bratem do Myken.

Jedna z wersji czyni Ifigenię córką nie Klytajmestry, lecz Chryseidy. Mieli ją porwać piraci scytyjscy w czasie powrotu Agamemenona spod Troi do Grecji. Chryses młodszy miał umrzeć w Bitynii w Chrysopolis. mieście nazwanym tak na jego pamiątkę.

Inna, całkowicie odmienna tradycja głosi, że Ifigenią była córką — Tezeusza i -* Heleny, zrodzoną jeszcze przed małżeństwem Heleny, kiedy to owa została uprowadzona przez Tezeusza. Uratowana przez swych braci, Dioskurów, przysięgła im, że jest nadal dziewicą. W rzeczywistości jednak powiła potajemnie córkę Ifigenię, którą powierzyła opiece swej siostry, Klytajmestry. Ta wychowała ją jako swoje własne dziecko.

Opowiadano, że Ifigenią zmarła w Megarze, gdzie miała swe sanktuarium, albo, że Artemida zapewniła jej nieśmiertelność (wówczas identyfikowano Ifigenię z Hekate), albo wreszcie, że wiodła tajemniczy żywot na Białej Wyspie u ujścia Dunaju, jako małżonka -» A-chillesa. Tam to dopiero doszło do małżeństwa Achillesa i Ifigenii, projektowanego przez Agamemnona początkowo jako pretekst, a później upragnionego przez Achillesa, a może i Ifigenię; udaremniła je ofiara w Aulidzie. js

Apd. Ep III 21 n.: Proc), w EOF (KJnkel), p. 19 (JKypria* E. IA: IT. Tzel.inLyc. 103; 143; 183; 194; \H4\Amek 191; Schol; inII1108;XIII $26; Hn. Fab. 98; 120 n.; 238; 261; Ov. Met. XII24-38; Diet 119-22; Paus, 133.1 ;43.1; II2 2.7; 35.1; III 16.7; VII26.5; IX19.6; Ant L<>. 27; Sery; in Vo|. Am. 1116; XI267; Lucr. 185 n.; Cic. Of III 25; A. niezach. tragedia Iphigenia TGF (NauckL p. 23; Schol. in Ar. Lyt. 645: S. niezach', tragedia Chryses TGF (Nauck), p. 229; Stcph. Byz. s. v, Xpwidxokię El Magn. s. v.1ipię; D. S. IV 44; Hdt. IV 104; Por. P. E. Ańas, I monument! deir l/igenia in Aullde, Boli. dell bt. Naz. del Dramma antico 1930, t 89-96; S. Fazio, Ifigenią nella poesia..., Palermo 1932; L S4chan, w Rev. Et. Gr. 1931, a. 368-426; P. Cićment; w: Ant Claaa. 1934, ł 393-409; A. BaschmakolT, w: B A. G. B 1939, s. 3-21.

IFIKLES (1<pudlfję)-jest synem Amfitriona i Alk-meny (tab. 31). Jest więc pochodzenia czysto ludzkiego, podczas gdy jego przyrodni brat, Herakles, jest synem Zeusa i Ałkmeny. Różnica ta dała o sobie znać już podczas pierwszej próby, której poddany został Herakles. Hera zesłała bowiem dwa węże; wśliznęły się one do komnaty, w której spały całkiem jeszcze małe dzieci.